http://ergatiki.gr/article.php?issue=1191&id=12412
Τεύχος 1191
“Η τέχνη είναι μια συλλογική εμπειρία”Ο Γιώργος Γιαννόπουλος, εκδότης του Ενεκεν μίλησε στον Κυριάκο Μπάνο με αφορμή την κριτική πάνω στην τελευταία του ποιητική συλλογή «Λόγια θανάτου και αγάπης».
Ο Κυριάκος Mπάνος γράφοντας για την καινούρια μου ποιητική συλλογή
“Λόγια Θανάτου και Αγάπης” τόνισε πως φαντάζει σαν ένας κύκλος που
κλείνει. Η δημιουργία από μόνη της είναι μια σειρά από κύκλους που
κλείνουν και ανοίγουν. Το ίδιο το ΕΝΕΚΕΝ, που φέτος κλείνει 20 χρόνια
παρουσίας, πατάει πάνω σε μια τέτοια διαδικασία. Πρόκειται για πολλές
θεματικές συνεργατών είτε αφορούν το δοκίμιο, τη λογοτεχνία, την
ψυχανάλυση, που βγαίνουν σε βιβλίο.
Και στη νέα μου συλλογή πράγματι κλείνουν κύκλοι σε διάφορα
επίπεδα. Και στο αισθητικό και δομικά και θεματικά, και σε βιωματικό
επίπεδο αφού με το χρόνο νομίζω πως εμβαθύνεις στην εμπειρία και του
έρωτα και του θανάτου.
Το θάνατο τον επεξεργάζομαι από την σκοπιά της απώλειας. Ο θάνατος
ως πραγματικό γεγονός είναι μια εκτός λόγου συνθήκη. Ο λόγος περί
θανάτου είναι ένα πολιτισμικό φαινόμενο που συγκροτεί την ταυτότητα και
τη συνείδηση. Είναι αυτό που θέλω να φωτίσω και τα αίτια του οποίου
διερευνώ μέσα στη ποιητική συλλογή.
Το ίδιο και με την έννοια της αγάπης. Την αγάπη τη θεωρώ πολιτική
πράξη. Έρχεται και συγκροτεί την εμπειρία, που εξ' ορισμού είναι βίαιη
και αποσπασματική, δίνοντας νόημα στην πορεία του ανθρώπου που έχει μια
τραγική φορά.
Το άτομο καθώς έρχεται αντιμέτωπο με το ιστορικό γεγονός, δηλαδή με
την ταξική βία, καλείται να προσδώσει νόημα. Και υπό αυτή την έννοια
λέμε πως η ποίηση είναι μια διάσταση της ταξικής συνείδησης γιατί
φωτίζει στο βάθος αυτή τη σχέση του υποκειμένου με την κοινωνία και με
την ιστορία.
Η κυρίαρχη ιδεολογία είναι να εκλαμβάνεται ο δημιουργός υπό το
πρίσμα της αστικής αντίληψης, δηλαδή σχέση αντισυμβαλλόμενων μερών. Όπως
δηλαδή ο καπιταλισμός δημιουργεί την ψευδαίσθηση ότι ο εργαζόμενος
είναι ελεύθερος διαπραγματευτής των ικανοτήτων του απέναντι στον
καπιταλιστή, η ίδια ψευδαίσθηση αναπαράγεται στην καλλιτεχνική πράξη.
Και επειδή η καλλιτεχνική πράξη έχει ειδικά χαρακτηριστικά όπου το
υποκειμενικό στοιχείο είναι σε διέγερση για ειδικούς λόγους -διότι για
τον καλλιτέχνη το υλικό του είναι ο ψυχισμός του- οι στιγμές αυτές
εμφανίζονται σαν απολύτως ατομικές. Όμως ακόμα και όταν ο καλλιτέχνης
αναφέρεται στις ασυνείδητες επιθυμίες, δηλώνεται ιστορία. Η τέχνη είναι
μια συλλογική εμπειρία ακόμα και όταν εκφράζεται απόλυτα υποκειμενικά.
Πρόταγμα ελευθερίας
Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι ο δημιουργός πρέπει να παραμερίσει την
ενασχόληση του με το υποκειμενικό και το ατομικό. Πρόκειται για μια
καταβύθιση που κάνει στην προσωπικότητά του, στο ασυνείδητο του, στον
ψυχισμό του, και αυτό είναι ένα πρόταγμα ελευθερίας. Δεν σημαίνει δηλαδή
ότι ο δημιουργός πρέπει να μιλάει σώνει και καλά συνθηματολογικά. Ο
δημιουργός καθιστώντας τον ψυχισμό του λόγο, δίνει και την κοινωνική
διάσταση.
Στα λόγια Αγάπης και Θανάτου η εμπειρία έχει το στοιχείο της
εισβολής, όπως συμβαίνει και με την ιστορική βία, και αυτή η εισβολή, η
σύγκρουση προκαλεί αυτά τα θραύσματα. Η “μεγάλη” φόρμα έρχεται για να τα
συγκροτήσει. Εδώ “τα λόγια θανάτου και αγάπης” έχουν τη δομή της
κλασσικής τραγωδίας. Υπάρχει ένας ήρωας αφηγητής που περιδιαβαίνει μια
ιστορική συνθήκη, γι' αυτό και οι γλωσσικές αναφορές στα λατινικά, στο
πολυτονικό, ή οι αναφορές σε έργα της κλασσικής γραμματείας.
Το πρόκριμα, νομίζω, για τους δημιουργούς της εποχής μας είναι πώς
τοποθετούνται απέναντι στην αντιφατική γλωσσική και νοηματική κληρονομιά
και εμπειρία. Έχει ενδιαφέρον να δούμε με ποιους τρόπους και ποιοι
διανοητές προσέδωσαν στην γλώσσα μια διαχρονικότητα κάνοντάς την
σύγχρονη. Ένας από αυτούς, ας πούμε, νομίζω πως είναι ο Πουλιόπουλος
αλλά αυτή είναι μια άλλη συζήτηση που έχει ενδιαφέρον.
Η σχέση του έργου με την κοινωνία και τον κόσμο είναι μια σύνθετη
σχέση. Ζούμε στην εποχή της “μηχανικής αναπαραγωγής του έργου τέχνης”.
Το αρνητικό στοιχείο αυτής της εξέλιξης είναι ότι χάνεται η ουσία και η
αυθεντικότητα. Το θετικό είναι πως η διασπορά διευκολύνει την πρόσβαση
της κοινωνίας στο έργο τέχνης.
Ο καλλιτέχνης πρέπει να έχει συνείδηση του ιστορικού πλαισίου που
κινείται. Η τέχνη λειτουργεί σε μια κοινωνική πραγματικότητα, αλλά
λειτουργεί με το δικό του τρόπο. Έχει μια άλλη σχέση με το χρόνο για
παράδειγμα. Δεν έχει την αμεσότητα που έχει ένα πολιτικό κείμενο στο εδώ
και τώρα. Αλλά ακριβώς γιατί αναφέρεται στο γλωσσικό φαινόμενο, π.χ.
στην ποίηση, έχει το βάθος της σχέσης του λόγου δηλαδή αντλεί από το
παρελθόν εμφανίζεται στο παρόν και κοιτάζει στο μέλλον. Επομένως ένα
έργο με αξίες είναι ένα διαρκές σημείο αναφοράς όσον αφορά την
συνείδηση. Ο ποιητής δουλεύει σε ένα βάθος χρόνου και γι' αυτό το έργο
κρίνεται από την εποχή του αλλά κρίνει και την εποχή του, είναι μια
αμφίδρομη σχέση.