Το χρέος και η ελληνική κοινωνία

(Δημοσιεύεται στην ιστοσελίδα της ελληνική                                           Επιτροπής ενάντια στο Χρέος: www.contra-xreos.gr)

«Η κρίση του χρέους στην Ευρώπη είναι πολύ πιο βίαιη από ό,τι εκείνη που πλήττει σήμερα τις αναδυόμενες χώρες του Νότου»

του Ram Etwareea

21 Οκτωβρίου 2010

(Αναθεωρημένη εκδοχή, με ευθύνη του Ερίκ Τουσέν, άρθρου που δημοσιεύτηκε στην καθημερινή εφημερίδα της Ελβετίας Le Temps, την Πέμπτη 21 Οκτωβρίου 2010)

Ο Ερίκ Τουσέν, ειδικός του χρέους του Τρίτου κόσμου, εκτιμά ότι η Ελλάδα θα έπρεπε να κηρύξει στάση πληρωμών και να πραγματοποιήσει έναν έλεγχο (audit) του χρέους της για να εξακριβώσει την ευθύνη των πιστωτών προκειμένου να μειώσει ριζικά τον όγκο του χρέους της.

Η καταχρέωση της Ευρώπης είναι σοβαρότερη από εκείνη των χωρών της Νότιας Αμερικής. Για τις περισσότερες από αυτές, το ποσοστό του εξωτερικού χρέους σε σχέση με το ακαθάριστο εσωτερικό προϊόν φτάνει το 40% το 2010. Στην Ελλάδα, στην Ισπανία, στη Πορτογαλία ή στην Ιρλανδία, ξεπερνάει, και κατά πολύ, το 100%. Παρόλο που οι κυβερνήσεις και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επικεντρώνονται στο δημόσιο χρέος, είναι το ιδιωτικό χρέος που είναι το πιο υψηλό. Στην Ισπανία, το δημόσιο χρέος δεν αντιπροσωπεύει παρά το 17% του συνολικού χρέους. Εξάλλου, η αύξηση του δημόσιου χρέους στην Ευρώπη είναι το αποτέλεσμα τριών παραγόντων: της φορολογικής αντιμεταρρύθμισης που άρχισε στη δεκαετία του 1990 και που περιόρισε τα έσοδα του Κράτους κάνοντας δώρα στους πλουσίους και στις ιδιωτικές επιχειρήσεις. Του κόστους της διάσωσης των ιδιωτικών τραπεζών από τις κυβερνήσεις  από το 2007 και τέλος της μείωσης των φορολογικών εσόδων εξαιτίας της οικονομικής ύφεσης του 2009. Ενώ οι κοινωνικές δαπάνες των ευρωπαϊκών Κρατών δεν αποτελούν στο παραμικρό την αιτία της αύξησης του δημόσιου χρέους, είναι ακριβώς αυτές που βρίσκονται στο στόχαστρο των σχεδίων λιτότητας. Εξάλλου, το τεράστιο χρέος των ιδιωτικών επιχειρήσεων κινδυνεύει, αν δεν λάβουμε τα μέτρα μας, να μετατραπεί αύριο σε δημόσιο χρέος.

Αυτή είναι εκτίμηση που κάνει ο Ερίκ Τουσέν, οικονομολόγος και ιστορικός ειδικευμένος στα δημοσιονομικά των χωρών του Νότου από τη δεκαετία του 1980. Σύμφωνα με αυτό το Βέλγο εμπειρογνώμονα που δραστηριοποιείται στην Επιτροπή για την ακύρωση του χρέους του Τρίτου κόσμου, η Ελλάδα θα έπρεπε να κηρύξει στάση πληρωμών, να πραγματοποιήσει ένα audit του χρέους της προκειμένου να εξακριβώσει την ευθύνη των πιστωτών και να επαναδιαπραγματευτεί την αποπληρωμή επιβάλλοντας μια ριζική μείωση του χρέους της. Περαστικός από τη Γενεύη  για να συζητήσει το τελευταίο βιβλίο του*, τόνισε ότι αυτή η λύση θα γλύτωνε τη χώρα από τη λιτότητα που επέβαλαν το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) και η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), και η οποία τιμωρεί έναν ολάκερο πληθυσμό. Καμιά δεκαριά χώρες της Ευρώπης είναι σήμερα με τον ορό του ΔΝΤ στο χέρι.

«Πολλά δάνεια χορηγήθηκαν στην Ελλάδα για να χρηματοδοτηθεί η αγορά στρατιωτικού υλικού από τη Γαλλία και τη Γερμανία, εξήγησε ο Ερίκ Τουσέν. Μετά από το ξέσπασμα της κρίσης, το στρατιωτικο-βιομηχανικό λόμπι πέτυχε μάλιστα να διατηρηθεί ο αμυντικός προϋπολογισμός ενώ οι κοινωνικές δαπάνες μειώθηκαν για πάνω από 20%». Υπενθύμισε ότι στο μέσο της ελληνικής κρίσης στις αρχές αυτού του χρόνου, ο Ρετσέπ Ταγίπ Ερντογκάν, ο πρωθυπουργός της Τουρκίας, μιας χώρας που διατηρεί τεταμένες σχέσεις με τον έλληνα γείτονά της, πήγε στην Αθήνα και πρότεινε τη μείωση κατά 20% του στρατιωτικού προϋπολογισμού των δυο χωρών.  Η ελληνική κυβέρνηση δεν άδραξε την ευκαιρία που της δόθηκε. Της ασκήθηκε πίεση από τις γαλλικές και γερμανικές αρχές που ήθελαν να προωθήσουν τις εξαγωγές όπλων τους. Πρέπει να προσθέσουμε τα πολλά δάνεια τραπεζών, κυρίως γερμανικών και γαλλικών, στις ελληνικές ιδιωτικές επιχειρήσεις και στις ελληνικές αρχές στη περίοδο 2008-2009. Αυτές οι τράπεζες δανείστηκαν από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα με χαμηλά επιτόκια  και κατόπιν δάνεισαν την Ελλάδα με υψηλότερα επιτόκια, πράγμα που τους επέτρεψε να αποκομίσουν σημαντικά κέρδη κοντοπρόθεσμα. Δεν τους απασχολεί η ικανότητα  των δανειοληπτών να αποπληρώσουν μεσοπρόθεσμα το δανεισμένο κεφάλαιο. Οι ιδιωτικές τράπεζες φέρουν λοιπόν  ένα πολύ μεγάλο μέρος της ευθύνης για το υπερβολικό χρέος. Τα δάνεια των χωρών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του ΔΝΤ στην Ελλάδα δεν σέβονται τα συμφέροντα του ελληνικού λαού, χρησιμεύουν για να εξοφληθούν οι γερμανικές και γαλλικές τράπεζες που κινδύνεψαν εξαιτίας της τυχοδιωκτικής δανειακής πολιτικής τους, τονίζει ο Ερίκ Τουσέν.

Όταν ο Ερίκ Τουσέν συνιστά τη παύση πληρωμών, ξέρει για τι μιλάει. Μετείχε σε μια επιτροπή audit (ελέγχου) του χρέους του Ισημερινού που συγκροτήθηκε μετά από την αλλαγή κυβέρνησης σε αυτή τη χώρα. «Διαπιστώσαμε ότι πολλά δάνεια είχαν χορηγηθεί κατά παραβίαση των στοιχειωδών κανόνων. Το Νοέμβριο του 2008, η νέα κυβέρνηση βασίστηκε στην έκθεσή μας και ανάστειλε την αποπληρωμή του χρέους με τη μορφή ομολόγων που ήταν ληξιπρόθεσμα τα μεν το 2012, τα δε υπόλοιπα το 2030. Τελικά, η κυβέρνηση αυτής της μικρής χώρας της Λατινικής Αμερικής βγήκε νικήτρια από την αναμέτρησή της με τις βορειοαμερικανικές τράπεζες που κατείχαν ομόλογα του χρέους του Ισημερινού. Εξαγόρασε για ένα δισεκατομμύριο δολάρια τίτλους αξίας 3,2 δισεκατομμυρίων. Το δημόσιο θησαυροφυλάκιο του Ισημερινού εξοικονόμησε έτσι περίπου 2,2 δισεκατομμύρια δολάρια από το απόθεμα του χρέους στα οποία πρέπει να προστεθούν τα 300 εκατομμύρια δολάρια των ετήσιων τόκων που δεν πληρώνονται πια από το 2008. Αυτό προσέφερε νέα οικονομικά μέσα στη κυβέρνηση προκειμένου να αυξήσει τις κοινωνικές δαπάνες για την υγεία, την εκπαίδευση, τη βοήθεια στους φτωχούς».  Ο εμπειρογνώμων αναφέρει επίσης το παράδειγμα της Αργεντινής που αρνήθηκε να αποπληρώσει το χρέος της από το 2001 μέχρι το 2005 επικαλούμενη την ευθύνη των πιστωτών. «Χάρη στο μονομερές της μορατόριουμ για τους τίτλους του χρέους ύψους σχεδόν 100 δισεκατομμυρίων δολαρίων, η χώρα μπόρεσε να επενδύσει τους πόρους της και να επιστρέψει στην ανάπτυξη, πρόσθεσε ο Ερίκ Τουσέν. Η Αργεντινή έχει ακόμα ένα χρέος 6 δισεκατομμυρίων  δολαρίων προς τα μέλη της Λέσχης του Παρισιού. Από το Δεκέμβριο 2001, δεν κάνει πια καμιά πληρωμή στα μέλη της Λέσχης του Παρισιού και δεν έχει πάθει το παραμικρό. Η Λέσχη του Παρισιού αντιπροσωπεύει τα συμφέροντα των βιομηχανικών χωρών και δεν θέλει να προκαλέσει θόρυβο γύρω από τη μη εξόφληση του χρέους της Αργεντινής επειδή φοβάται μην ακολουθήσουν το παράδειγμά αυτής της χώρας και άλλες κυβερνήσεις». Η ίδια η Ελλάδα ήταν σε κατάσταση στάσης πληρωμών για πάνω από 60 χρόνια κατά το 19^ο αιώνα και στο πρώτο μισό του 20^ου αιώνα.

Το ΔΝΤ έχει άδικο

Σύμφωνα με τον Ερίκ Τουσέν, το ΔΝΤ  έχει πέρα για πέρα άδικο όταν συνιστά μια θεραπεία λιτότητας στις χρεωμένες χώρες της Ευρώπης, ακριβώς όπως το είχε κάνει με τις αναπτυσσόμενες χώρες. «Επιβάλλοντας δημοσιονομικές περικοπές και παγώνοντας την αγοραστική δύναμη σε καμιά δεκαριά χώρες, καταφέρει καίριο πλήγμα στα σχέδια ανάκαμψης που επέτρεψαν μια ανάκαμψη της δραστηριότητας μετά από τη κρίση, συνέχισε. Αυτό είναι εξωφρενικό  στο μέτρο που στην Ευρώπη, η εσωτερική κατανάλωση αντιπροσωπεύει μέχρι το 70% του ΑΕΠ».

Ο Ε. Τουσέν  παρατηρεί ότι όλες οι χώρες δεν μπορούν να κάνουν το ίδιο με τη Γερμανία. Χάρη στη βιομηχανική της μηχανή και μια πολιτική συμπίεσης των μισθών, αυτή η χώρα πέτυχε να ενισχύσει τις εξαγωγές της. Σύμφωνα με τον Ερίκ Τουσέν, το ΔΝΤ, αλλά και η ΕΕ, εφαρμόζει τη «συναίνεση της Ουάσιγκτον» -την απορρύθμιση- στην Ευρώπη  ενώ αυτή δεν έφερε καλά αποτελέσματα στις αναπτυσσόμενες χώρες. «Δεν βλέπω πώς τα μέτρα που απέτυχαν αλλού θα δώσουν διαφορετικά αποτελέσματα στην Ελλάδα, στην Ισπανία ή στη Πορτογαλία», μας δηλώνει. Για τον Ερίκ Τουσέν, χώρες όπως η Ινδία, η Κίνα ή η Αργεντινή «πέτυχαν» χάρη σε πολιτικές στις οποίες το Κράτος συνέχισε να παίζει αποφασιστικό ρόλο στην οικονομία. «Η Ινδία, για παράδειγμα, αρνείται να ιδιωτικοποιήσει τους σιδηροδρόμους της. Η κυβέρνηση αφιερώνει σε αυτούς κολοσσιαία ποσά τον ένα χρόνο μετά τον άλλο, αλλά την ίδια ώρα, διατηρεί ένα εκατομμύριο θέσεις εργασίας και μια δημόσια υπηρεσία καλής ποιότητας.  Αυτή η δημόσια επιχείρηση σιδηροδρόμων  κάνει εξάλλου κέρδη κάθε χρόνο. Επίσης, παρά τις πολλές πιέσεις, η ινδική κυβέρνηση δεν απορύθμισε τον τραπεζικό τομέα, γεγονός που την προφύλαξε από τη χρηματοπιστωτική κρίση που ξέσπασε στις Ηνωμένες Πολιτείες και στην Ευρώπη από το 2007 και μετά», υπογράμμισε.

* Η κρίση, ποιες κρίσεις; (La crise, quelles crises?) Edition Aden, CETIM & CADTM,  285 σελίδες.