Θεσσαλονίκη 1890 Μια Χριστουγεννιάτικη ιστορία, Τούλα Παπαπάντου

«Έφθασεν εις Αθήνας ο εις πολλάς ευρωπαικάς πόλεις αριστεύσας ηθοποιός κύριος Ανδρονόπουλος ή Καλλιμαχόπουλος». Ο Νταβίντ Σαλτιέλ  διάβασε τη σύντομη αγγελία στα ψιλά της εφημερίδας Ο Φάρος της Μακεδονίας, φύλλο προηγούμενων ημερών. Από την εποχή των σπουδών του στο Παρίσι το θέατρο υπήρξε αγαπημένη του διασκέδαση. Στην πόλη της Θεσσαλονίκης οι ευκαιρίες ήταν κάπως περιορισμένες. Το θέατρο «Francais», το «Γαλλικόν Θέατρον», στην καρδιά της φραγκολεβαντίνικης συνοικίας, καταστράφηκε από την πυρκαγιά του περασμένου Σεπτεμβρίου προς μεγάλη θλίψη όλων των θεατρόφιλων. Εκεί, συχνά με τη σύζυγό του Μπέτυ, είχαν δει παραστάσεις από  αθηναϊκούς μα και από ευρωπαϊκούς θιάσους όπως για παράδειγμα τον θίασο του Ιταλού Πόετρο Ζόλι. Παραμονές Χριστουγέννων, η πόλη είχε αρχίσει να ενεργοποιείται και πάλι, να ξεμουδιάζει από τις ζημιές που προκάλεσε η πυρκαγιά του Σεπτεμβρίου. Ο Νταβίντ Σαλτιέλ θα ήθελε να παρακολουθήσει μια θεατρική παράσταση από τον θίασο του κυρ-Βασιλάκη Ανδρονόπουλου. Αυτό που τον γοήτευε στις παραστάσεις του Β. Ανδρονόπουλου, οσάκις ο θίασος του επισκεπτόταν την πόλη της Θεσσαλονίκης ήταν το πάθος του ηθοποιού και η γνησιότητα που ένιωθε στο παίξιμό του. Αν και δεν είχε κάνει θεατρικές σπουδές  διακονούσε την τέχνη του θεάτρου με το ταλέντο και την αγάπη του για αυτό. Στις παραστάσεις, που δινόταν σε παλιό βυρσοδεψείο πίσω από την αγορά Ιστιρα  και όπου, συνήθως, οι θεατές πήγαιναν ντυμένοι εργάτες για να μη κινούν τις υποψίες των αρχών, δημιουργούνταν ένα κλίμα μυσταγωγίας και αυτό είχε κάτι το γοητευτικό για το Νταβίντ. Η συμμετοχή των θεατών αποκτούσε, πολλές φορές μια διάσταση μέθεξης στο πνεύμα του  έργου. Ο Ανδρονόπουλος είχε το ταλέντο να την προκαλεί για αυτό άλλωστε είχε πιστούς και ενθουσιώδεις θεατές. Στην απογευματινή του έξοδο, για να συναντήσει τη φίλη του Τίλντα, θα φρόντιζε να πληροφορηθεί για πιθανή παράσταση στο βυρσοδεψείο. Η οικογένεια της Τίλντα Αλλατίνη διέμενε σε μια από τις νεόδμητες, κομψές επαύλεις της λεωφόρου Χαμιδιέ. Το ενοίκιο, που καθόριζε το ταμείο του Αυτοκρατορικού θησαυρού, ήταν αρκετά υψηλό όχι όμως απαγορευτικό για τα εισοδήματά τους. Οι δουλειές στο εργοστάσιο πήγαιναν πολύ καλά ιδιαίτερα την τελευταία πενταετία. Η ολοκλήρωση της σιδηροδρομικής γραμμής Θεσσαλονίκης Βελιγραδίου είχε αυξήσει κατά πολύ τις εξαγωγές των εμπορευμάτων τους. Από την άλλη, η κατασκευή του λιμανιού είχε συμβάλλει ώστε τα προϊόντα του εργοστασίου να φτάνουν γρηγορότερα σε λιμάνια  της ελεύθερης Ελλάδας. Η Τίλντα είχε ολοκληρώσει τη λίστα με τα ψώνια για το δείπνο των Χριστουγέννων. Οι προσκλήσεις είχαν σταλεί πριν από μέρες. Ήταν όλα, σχεδόν, έτοιμα. Είχε, επομένως, χρόνο στη διάθεσή της για να διαβάσει το περιοδικό «Κλειώ» στο οποίο ήταν συνδρομήτρια. Είχε ξεκινήσει συνδρομή και στο περιοδικό «Αριστοτέλης», το πρώτο λογοτεχνικό περιοδικό της πόλης μα απαγορεύτηκε η κυκλοφορία του στο δεύτερο εξάμηνο του έτους. Άκουσε, όμως, ότι σύντομα θα άρχιζε η επανέκδοση του. «Κουντούβαλης Μαρίνος» ήταν το όνομα του λογοτέχνη που αναφερόταν στη στήλη της λογοτεχνικής κριτικής. Η τελευταία ποιητική του συλλογή με τίτλο «Παλμοί και κύματα» έγινε αποδεκτή με καλές κριτικές. Να, λοιπόν, ένα ενδιαφέρον θέμα για να συζητήσει με τον φίλο της Νταβίντ στη σημερινή καθορισμένη συνάντηση τους. Ήταν μια παλιά φιλία, που διατηρούσαν ζεστή κυρίως με τις κοινές πνευματικές τους αναζητήσεις. Ήταν και οι δυο μέλη του νεοσύστατου Ομίλου Φιλομούσων. Συνήθιζαν να συναντιούνται στο καφέ του ξενοδοχείου Royal μέχρι τον περασμένο Σεπτέμβριο που καταστράφηκε, όπως και πολλά άλλα κτίρια του κέντρου, από την πυρκαγιά. Έτσι, σήμερα αποφάσισαν να συναντηθούν στο Hotel Colombo. Η Τίλντα επιθυμούσε πολύ να επισκεφθεί το καφενείο «Παρθενών» λίγα μέτρα πιο κάτω από το σπίτι τους. Θα ήθελε να θαυμάσει τον ιδιαίτερα υψηλής αισθητικής χώρο του, να αισθανθεί την περιρρέουσα ατμόσφαιρα, ν' ακούσει μουσική από τη βιεννέζικη πιανόλα, να ευφρανθεί η ψυχή και το πνεύμα της. Εκεί σύχναζαν έμποροι και τραπεζίτες της πόλης της Θεσσαλονίκης, ο διευθυντής της νεοσύστατης εταιρείας φωταερίου, ασφαλιστές, αλλά και διανοούμενοι, γιατροί, δικηγόροι, Εβραίοι, Οθωμανοί, Έλληνες. Τα ροφήματα του είχαν την καλύτερη φήμη στην πόλη. Τσάι από την Αγγλία καφές και κακάο από την Ολλανδία. Μάθαινε κανείς, πολλές φορές από πρώτο χέρι, τα νέα της Ευρώπης και της ελεύθερης Ελλάδας. Ωστόσο, κυρίες δε φαινόταν η δεν επιτρεπόταν να εμφανίζονται εκεί. Κατέβηκε στον πρώτο όροφο του σπιτιού, όπου και η κουζίνα, έδωσε τις τελευταίες οδηγίες στην οικονόμο της, την κ. Βασιλική, που ήταν στη δούλεψη της οικογένειας εδώ και πολλά χρόνια. Ο αμαξάς τη μετέφερε σύντομα μέχρι το Hotel Colombo όπου  την περίμενε ήδη ο Νταβίντ. «Πως είσαι, αγαπητή μου, Τίλντα;» «Πολύ καλά, ευχαριστώ. Εσύ; Λυπάμαι που δε θα παραστείτε στο δείπνο που διοργανώνουμε». «Παρομοίως. Αποφασίσαμε να δειπνήσουμε παρέα με τον πατέρα της Μπέτυς. Το πένθος για την απώλεια της συζύγου του τον κρατά, και μαζί κι εμάς, στο σπίτι αυτά τα Χριστούγεννα. Καταλαβαίνεις. Συγνώμη που δεν ανταποκρινόμαστε». Δε θεώρησε σκόπιμο να αναφερθεί στα σχέδια που είχε για πιθανή παρακολούθηση θεατρικής παράστασης μετά το δείπνο. «Καταλαβαίνω και δε χρειάζεται να στενοχωριέστε. Ήθελα να σου πω τα νέα για τον ποιητή Κουτούβαλη. Κυκλοφόρησε η καινούργια του συλλογή και οι κριτικές είναι πολύ ευνοϊκές». «Μιλάς για τον γιατρό της πόλης μας, Μαρίνο Κουτούβαλη. Για να είμαι ειλικρινής τα θεατρικά του έργα τα βρίσκω περισσότερο γοητευτικά. Διάβαζα τις προάλλες το θεατρικό του Ο άρχων του Ολύμπου Ιωάννης ο Καταλανός από τις εκδόσεις του τυπογραφείου των αδελφών Περρή. Εξαίρετο!». Είπανε κι άλλα και μισή ώρα μετά ο Νταβίντ έκανε νεύμα στο γκαρσόν για το λογαριασμό. Πλήρωσε αφήνοντας, όπως το συνήθιζε, το ανάλογο φιλοδώρημα. «Πάντα γενναιόδωρος ο κύριος Σαλτιέλ», χαμογέλασε το γκαρσόν καθώς μάζευε προσεκτικά τα φλυτζάνια από φίνα εγγλέζικη πορσελάνη. Ο Νταβίντ συνόδευσε την Τίλντα μέχρι την αρχή της νέα προκυμαίας. Το σχετικά νέο απόκτημα της πόλης ένιωθαν ότι πρόσφερε ένα άνοιγμα όχι μόνο στην πόλη αλλά και στη δική τους ψυχή. Η Τίλντα τον ευχαρίστησε, αντάλλαξαν ευχές και συνέχισε ο καθένας τη διαδρομή του. Της άρεσε πολύ να περπατά κατά μήκος της παραλιακής οδού. Την αναζωογονούσε και της έδινε το χρόνο να σκεφτεί, να βάζει σε σειρά θέματα που την απασχολούσαν. Ξεκουραζόταν. Ένιωθε στην ατμόσφαιρα την αλλαγή στον αέρα της πόλης που σταδιακά μεταμορφωνόταν σε μια σύγχρονη, εκσυγχρονισμένη σχεδόν ευρωπαϊκή πόλη. Τα Χριστούγεννα γιορτάστηκαν με ιδιαίτερη λαμπρότητα στην πόλη. Αν και χριστιανική γιορτή, οι οικονομικοί παράγοντες της πόλης τόσο οι χριστιανοί όσο και οι Εβραίοι την αξιοποιούσαν με διοργανώσεις και συμμετοχές σε κοινωνικές εκδηλώσεις. Όλα πήγαν καλά στο δείπνο της οικογενείας Αλλατίνη. Διάβασε στο «Φάρο της Μακεδονίας» ο Νταβίντ: «οι αξιότιμοι μεγαλέμποροι αξιότιμοι κ. κ. Αλλατίνη, οι επί τιμή και ευγενεία διαπρέποντες εν τη καθ’ ημάς κοινωνία και δικαίω αποσπάσαντες τας συμπαθείας απάντων των συμπολιτών μας, μεγαλοπρεπή παρένθεντο την εσπέρα της παρελθούσης Τετάρτης, χορόν εις όν παρευρέθησαν η Α. Ε ο στρατιωτικός διοικητής, οι ανώτεροι αξιωματικοί του εν τω λιμάνι μας ορμούμενου γαλλικού καταδρομικού, ως και του αγγλικού στόλου,πολλοί των τα πρώτα φερόντων και το άνθος της κοινωνίας αποτελούντων.... η μουσική θαυμασίως επαιάνιζε τα εκλεκτότερα του χορού τεμάχια αι δε ανυπόκριτοι και εγκάρδιοι περιποιήσεις των ευγενών οικοδεσποτών κατεμάγευσαν τους παρευρεθέντας, οίτινες μόλις τη πρωίαν απεχώρησαν εκείθεν εν αρίστας εντυπώσασιν». Να τι διάβασε στην ίδια εφημερίδα η Τίλντα: «Η αστυνομία συνέλαβε και κρατεί εις τα φυλακάς του Γεντί Κουλέ τον περιοδεύοντα ηθοποιό κ. Βασίλειο Αννδρονόπουλο ή Καλλιμαχόπουλο.Ο κ. Ανδρονόπουλος παρουσίαζε το έργο «Ρήγας Φεραίος», το οποίον, ως γνωστόν, έχει απαγορευθεί από την ελληνικήν κυβέρνησιν των Αθηνών. Η παράστασις εδόθη εις βυρσοδεψείον της πόλεως όπισθεν της αγοράς Ιστίρα. Είναι, επίσης γνωστόν τοις πολλοίς ότι οι θεατές του μεταμφιέζονται εις εργάτας πριν εισέλθωσιν εις τον χώρον της παραστάσεως, ίνα μη κινήσωσιν υποψίας. Αναφέρομεν ότι ο κ. Β. Ανδρονόπουλος ή Καλλιμαχόπουλος έδωσεν εις το παρελθόν παραστάσεις εις την Κωνσταντινούπολιν, την Βιέννην, εις δε την πόλιν Μάντσεστερ της Μεγάλης Βρετανίας υπεδύθη τον Οθέλο. Υπήρξαν δε ενθουσιώδεις κριτικαί υπο των φλεγματικών Εγγλέζων. Γνωστοί κάτοικοι της πόλεως εθεάθησαν εν τοις θεαταίς: οι κ. κ Θ.Αντωνιάδης, Κ. Γεωργιάδης, Δ. Ζάννας, Κ. Σφήκας και  Νταβιντ Σαλτιέλ». Αναδημοσιεύομεν από τη σατυρικήν εφημερίδαν  ΚΟΡΑΚΑΣ της Λαρίσσης: «Προς γνώσιν σας Ο κ. Βασιλ. Ανδρονόπουλος, ηθοποιός, μας παρακάλεσε να ειδοποιήσωμε πως βάζει πλώρη για Θεσσαλονίκη και όσοι έχουν να του δίδουν χρήματα από τη ευεργετική του παράσταση και έχουνε την ευχαρίστηση να τα πληρώσουνε, να μη τα δώσουνε σε κανέναν άλλονε, παρά εις τον Κωστάκη Σφεριάδη το φαρμακείο —διότι όστις μέχρι σήμερα εισέπραξε χρήματα από τους ευεργετήσαντας αυτόν, δεν του τα έδωκε και έμαθε μετά λύπης του ότι κάποιος εσύναξε και εσουφροποίησε μερικά. Όποιος την ευχαρίστηση έχει να τον πληρώσει— στη σπετσαρία του Κωστή, τα χρήματα να δώση”. Πρός όλους τους αναγνώστας μας  ευχόμεθα: «Αίσιον και ευτυχές το Νέον Ετος 1891!»


•

Το διήγημα της Τούλας Παπαπάντου δημοσιεύτηκε στο τεύχος 30 του περιοδικού ΕΝΕΚΕΝ  τον Δεκέμβριο του 2013. Η φωτογραφία προέρχεται από το αρχείο του ΕΝΕΚΕΝ και απεικονίζει την πόλη στ ατέλη του 19ου αιώνα. Προέρχεται από το εργαστήριο του σημαντικού Θεσσαλονικιού φωτογράφου  Paul Zepdji.