Της απόλαυσης του ησυχασμού
Tο 313, με το Διάταγμα του Μεδιολάνου θεσπίζεται η ανεξιθρησκεία και νομιμοποιείται η Χριστιανική Εκκλησία. Οι ερημίτες της Αιγύπτου χρησιμεύουν ως πρότυπα που αντιτίθενται στον κομφορμισμό της Αυτοκρατορίας του Κωνσταντίνου. Εκεί, οι πατέρες της ερήμου που υπήρξαν πρόδρομοι των Ησυχαστών, εφάρμοσαν την «τεχνική της ησυχίας» —όρος συνώνυμος με την ηρεμία, τη σιωπή και τη γαλήνη. Η πνευματική αυτή παράδοση αναπτύχθηκε με κέντρο το Σινά από τον 4ο αιώνα και κατόπιν στον Άθωνα από τον 6ο αιώνα.
Η σημασία του Ονόματος στην επίκληση: «Κύριε Ιησού Χριστέ, υιέ του Θεού, ελέησόν με τον αμαρτωλόν» που αναμειγνύει ο μοναχός σε κάθε αναπνοή του, είναι χαρακτηριστική αυτής της προσευχής. Εκεί όπου υπάρχει το Όνομα, εκεί βρίσκεται η persona έτοιμη να εμφανιστεί με όλη της τη δύναμη η οποία είναι η έκφραση της δύναμης του Ρήματος.
Τον 4ο αιώνα, ο Ευάγριος ο Ποντικός, συντάσσει μια θεραπευτική πραγματεία, τον Πρακτικό Λόγο, που ως στόχο έχει τη γνώση της αληθινής φύσης του ανθρώπου, μέσα από την ομοιότητά του με τον Θεό, τον Μεγάλο Άλλο δημιουργό.
Ο Ευάγριος γεννήθηκε στα Ίβηρα του Πόντου, στα παράλια της Μαύρης Θάλασσας της σημερινής Τουρκίας. Μυήθηκε στη σοφία των μοναχών της ερήμου, σοφία της πρακτικής μετανοίας, η οποία προϋποθέτει βαθιά εσωτερική γνώση αυτού που ο Φρόιντ ονόμασε Συνειδητό και Ασυνείδητο του ανθρώπου, δίπλα στους μεγάλους Καππαδόκες.
Όπως μας δίδαξε ο Φρόυντ με το περίφημο «Εκεί που ήταν το Αυτό πρέπει να έρθει το Εγώ», αποβάλλοντας όλα τα παθολογικά συμπτώματα, ο άνθρωπος φτάνει στην απάθεια, δηλαδή γίνεται αυτό που «είναι» ως υποκείμενο του ασυνειδήτου. Η πρακτική αυτή είναι μια μορφή ψυχανάλυσης με όλη τη σημασία του όρου, η οποία αναλύει τις παρορμήσεις, τα πάθη, τις σκέψεις και τις φαντασιώσεις, όλα αυτά που ταράζουν την ψυχή και το σώμα με λίγο έως πολύ παράδοξες συμπεριφορές, διάφορα συμπτώματα και πηγές απόλαυσης.
Οι δαίμονες ή οι διάβολοι που ταράζουν λοιπόν τον άνθρωπο, δεν είναι παρά αυτόνομα εσωτερικά περιεχόμενα, ενίοτε εκ-σωτερικά βιώματα, τα οποία διαιρώντάς τον, γίνονται εμπόδιο για τη συνοχή του. Για το σκοπό αυτό ο Ευάγριος καταπιάνεται με μια πρωτότυπη μελέτη των γνωστών μορφών παθολογίας και των συμπτωματικών διαφορών τους, των οποίων ο κατάλογος έχει ως εξής:
Περί των οκτώ λογισμών:
1. Ο λογισμός της γαστριμαργίας ή απολαύσεων που συνδέονται με το στόμα και είναι πηγές στοματικών παθολογιών
2 .Ο λογισμός της φιλαργυρίας, που αφορά τη φιλαργυρία, τη δυσκοιλιότητα και τις παθολογίες οι οποίες έχουν σχέση με τις πρωκτικές απολαύσεις.
3. Ο λογισμός της πορνείας, που αφορά όλες τις μορφές σεξουαλικών εμμονών,των παρεκκλίσεων της γενετήσιας ορμής και των διεστραμμένων απολαύσεων.
4. Ο λογισμός της οργής, που αφορά τον θυμό και τις παθολογίες που συνδέονται με την οξυθυμία
5. Ο λογισμός της λύπης ή της κατάθλιψης και της υποχονδριακής ή μελαγχολικής απόλαυσης.
6. Ο της ακηδίας δαίμων, ή ο λογισμός που αφορά τις τάσεις αυτοκτονίας, την ορμή του θανάτου ή την καθαρή απόλαυση
7. Ο της κενοδοξίας λογισμός που αφορά το διογκωμένο Εγώ, διάφορες μορφές παράνοιας και χαρακτηριστικά ψυχικής ακαμψίας
8. Ο της υπερηφανείας δαίμων αφορά την αλαζονεία, την παράνοια, το σχιζοφρενικό παραλήρημα και τις ψυχωτικές απολαύσεις.
Αργότερα η Αντιμεταρρύθμιση θα αντλήσει από αυτούς τους λογισμούς τα «επτά θεμελιώδη αμαρτήματα»1 (θανάσιμα) και ο θρησκευτικός μοραλισμός θα εγκαταλείψει την ιατρική μέριμνα των πρώτων θεραπευτών —οι οποίοι προσπαθούσαν να θεραπεύσουν τις ψυχοπνευματικές ασθένειες που ροκάνιζαν το σώμα και την ψυχή— καταστρέφοντας την ακεραιότητα του υποκειμένου και καταφέροντας πλήγμα στην εικόνα του Θεού που ενοικούσε στον άνθρωπο, σύμφωνα πάντα με το χριστικό αρχέτυπο.
«Μόνο με την εκκένωση (ekenosen) ή την κάθαρση του Εγώ μας θα μας αποκαλυφθεί ο χώρος που περιέχει όλα τα όντα», όπερ μεταφραζόμενο από εμάς, οδηγεί στην τελειότητα του Υποκειμένου του Ασυνειδήτου το οποίο τελεί σε αρμονική σχέση με τον μη διαγραμμένο θεϊκό Μεγάλο Άλλο.
Οι αρχαίοι δεν ήταν καζουϊστές αλλά θεραπευτές. Στην εγω-κεντρική στάση του ανθρώπου, οι μοναχοί αντιπαρέθεταν την χριστο-κεντρική και θεοκεντρική στάση του ανθρώπου χωρίς παθολογίες.
Επομένως, η απάθεια ορίζει μια μη παθολογική ανθρώπινη κατάσταση, αναγκαία για τον ασκητισμό και για την κάθαρση της καρδίας, που θα του επιτρέψουν να μυηθεί στη διδασκαλία του Χριστού.
Όπως φαίνεται, οι Ησυχαστές εκείνοι είχαν μια γνώση ισοδύναμη της δικής μας ψυχιατρικής ιατρικής, που τους βοηθούσε να αντιμετωπίζουν τους ενδεχόμενους κινδύνους από την πρακτική της προσευχής αυτού του τύπου —κίνδυνοι που προέκυπταν όταν οι μοναχοί δεν την εκτελούσαν σωστά ή όταν η προσευχή ήταν ακατάλληλη για την ψυχική δομή του τάδε ή δείνα μοναχού. «Είναι αναγκαίο, οι μέθοδοι αυτές να εφαρμόζονται υπό την διαρκή επίβλεψη ενός έμπειρου πνευματικού πατέρα: του στάρετς», συνιστούσαν ο Νικηφόρος ο Μοναχικός, καθώς και ο Ιωάννης της Κλίμακος και πολλοί άλλοι θεολόγοι, εξαιτίας των απολαύσεων ψυχο-σωματικού χαρακτήρα που παράγονταν απ’ αυτές τις πρακτικές.
Λίγα λόγια για την έννοια της ιδιαίτερης αυτής απόλαυσης στην ψυχανάλυση. Με την εισαγωγή της ορμής του θανάτου, ο Φρόιντ κάνει λόγο για Απόλαυση, ως μιας σχεδόν μυστικής εμπειρίας μη αντικειμενοτρόπου ικανοποίησης, που είναι πολύ κοντά στον πρώιμο ναρκισσισμό. Και μ’ αυτή την έννοια χρησιμοποιεί τον γερμανικό όρο «Genusse». Ο Φρόιντ παρατηρεί στις γυναίκες ότι μια σωματική διέγερση ενεργοποιεί τη λίμπιντο προκαλώντας ένα αίσθημα ηδονής που διαφέρει από εκείνο των ανδρών. Θα προσθέσει ότι η τοξικομανία είναι υποκατάστατο της σεξουαλικής απόλαυσης.
Η σημασία του Ονόματος στην επίκληση: «Κύριε Ιησού Χριστέ, υιέ του Θεού, ελέησόν με τον αμαρτωλόν» που αναμειγνύει ο μοναχός σε κάθε αναπνοή του, είναι χαρακτηριστική αυτής της προσευχής. Εκεί όπου υπάρχει το Όνομα, εκεί βρίσκεται η persona έτοιμη να εμφανιστεί με όλη της τη δύναμη η οποία είναι η έκφραση της δύναμης του Ρήματος.
Τον 4ο αιώνα, ο Ευάγριος ο Ποντικός, συντάσσει μια θεραπευτική πραγματεία, τον Πρακτικό Λόγο, που ως στόχο έχει τη γνώση της αληθινής φύσης του ανθρώπου, μέσα από την ομοιότητά του με τον Θεό, τον Μεγάλο Άλλο δημιουργό.
Ο Ευάγριος γεννήθηκε στα Ίβηρα του Πόντου, στα παράλια της Μαύρης Θάλασσας της σημερινής Τουρκίας. Μυήθηκε στη σοφία των μοναχών της ερήμου, σοφία της πρακτικής μετανοίας, η οποία προϋποθέτει βαθιά εσωτερική γνώση αυτού που ο Φρόιντ ονόμασε Συνειδητό και Ασυνείδητο του ανθρώπου, δίπλα στους μεγάλους Καππαδόκες.
Όπως μας δίδαξε ο Φρόυντ με το περίφημο «Εκεί που ήταν το Αυτό πρέπει να έρθει το Εγώ», αποβάλλοντας όλα τα παθολογικά συμπτώματα, ο άνθρωπος φτάνει στην απάθεια, δηλαδή γίνεται αυτό που «είναι» ως υποκείμενο του ασυνειδήτου. Η πρακτική αυτή είναι μια μορφή ψυχανάλυσης με όλη τη σημασία του όρου, η οποία αναλύει τις παρορμήσεις, τα πάθη, τις σκέψεις και τις φαντασιώσεις, όλα αυτά που ταράζουν την ψυχή και το σώμα με λίγο έως πολύ παράδοξες συμπεριφορές, διάφορα συμπτώματα και πηγές απόλαυσης.
Οι δαίμονες ή οι διάβολοι που ταράζουν λοιπόν τον άνθρωπο, δεν είναι παρά αυτόνομα εσωτερικά περιεχόμενα, ενίοτε εκ-σωτερικά βιώματα, τα οποία διαιρώντάς τον, γίνονται εμπόδιο για τη συνοχή του. Για το σκοπό αυτό ο Ευάγριος καταπιάνεται με μια πρωτότυπη μελέτη των γνωστών μορφών παθολογίας και των συμπτωματικών διαφορών τους, των οποίων ο κατάλογος έχει ως εξής:
Περί των οκτώ λογισμών:
1. Ο λογισμός της γαστριμαργίας ή απολαύσεων που συνδέονται με το στόμα και είναι πηγές στοματικών παθολογιών
2 .Ο λογισμός της φιλαργυρίας, που αφορά τη φιλαργυρία, τη δυσκοιλιότητα και τις παθολογίες οι οποίες έχουν σχέση με τις πρωκτικές απολαύσεις.
3. Ο λογισμός της πορνείας, που αφορά όλες τις μορφές σεξουαλικών εμμονών,των παρεκκλίσεων της γενετήσιας ορμής και των διεστραμμένων απολαύσεων.
4. Ο λογισμός της οργής, που αφορά τον θυμό και τις παθολογίες που συνδέονται με την οξυθυμία
5. Ο λογισμός της λύπης ή της κατάθλιψης και της υποχονδριακής ή μελαγχολικής απόλαυσης.
6. Ο της ακηδίας δαίμων, ή ο λογισμός που αφορά τις τάσεις αυτοκτονίας, την ορμή του θανάτου ή την καθαρή απόλαυση
7. Ο της κενοδοξίας λογισμός που αφορά το διογκωμένο Εγώ, διάφορες μορφές παράνοιας και χαρακτηριστικά ψυχικής ακαμψίας
8. Ο της υπερηφανείας δαίμων αφορά την αλαζονεία, την παράνοια, το σχιζοφρενικό παραλήρημα και τις ψυχωτικές απολαύσεις.
Αργότερα η Αντιμεταρρύθμιση θα αντλήσει από αυτούς τους λογισμούς τα «επτά θεμελιώδη αμαρτήματα»1 (θανάσιμα) και ο θρησκευτικός μοραλισμός θα εγκαταλείψει την ιατρική μέριμνα των πρώτων θεραπευτών —οι οποίοι προσπαθούσαν να θεραπεύσουν τις ψυχοπνευματικές ασθένειες που ροκάνιζαν το σώμα και την ψυχή— καταστρέφοντας την ακεραιότητα του υποκειμένου και καταφέροντας πλήγμα στην εικόνα του Θεού που ενοικούσε στον άνθρωπο, σύμφωνα πάντα με το χριστικό αρχέτυπο.
«Μόνο με την εκκένωση (ekenosen) ή την κάθαρση του Εγώ μας θα μας αποκαλυφθεί ο χώρος που περιέχει όλα τα όντα», όπερ μεταφραζόμενο από εμάς, οδηγεί στην τελειότητα του Υποκειμένου του Ασυνειδήτου το οποίο τελεί σε αρμονική σχέση με τον μη διαγραμμένο θεϊκό Μεγάλο Άλλο.
Οι αρχαίοι δεν ήταν καζουϊστές αλλά θεραπευτές. Στην εγω-κεντρική στάση του ανθρώπου, οι μοναχοί αντιπαρέθεταν την χριστο-κεντρική και θεοκεντρική στάση του ανθρώπου χωρίς παθολογίες.
Επομένως, η απάθεια ορίζει μια μη παθολογική ανθρώπινη κατάσταση, αναγκαία για τον ασκητισμό και για την κάθαρση της καρδίας, που θα του επιτρέψουν να μυηθεί στη διδασκαλία του Χριστού.
Όπως φαίνεται, οι Ησυχαστές εκείνοι είχαν μια γνώση ισοδύναμη της δικής μας ψυχιατρικής ιατρικής, που τους βοηθούσε να αντιμετωπίζουν τους ενδεχόμενους κινδύνους από την πρακτική της προσευχής αυτού του τύπου —κίνδυνοι που προέκυπταν όταν οι μοναχοί δεν την εκτελούσαν σωστά ή όταν η προσευχή ήταν ακατάλληλη για την ψυχική δομή του τάδε ή δείνα μοναχού. «Είναι αναγκαίο, οι μέθοδοι αυτές να εφαρμόζονται υπό την διαρκή επίβλεψη ενός έμπειρου πνευματικού πατέρα: του στάρετς», συνιστούσαν ο Νικηφόρος ο Μοναχικός, καθώς και ο Ιωάννης της Κλίμακος και πολλοί άλλοι θεολόγοι, εξαιτίας των απολαύσεων ψυχο-σωματικού χαρακτήρα που παράγονταν απ’ αυτές τις πρακτικές.
Λίγα λόγια για την έννοια της ιδιαίτερης αυτής απόλαυσης στην ψυχανάλυση. Με την εισαγωγή της ορμής του θανάτου, ο Φρόιντ κάνει λόγο για Απόλαυση, ως μιας σχεδόν μυστικής εμπειρίας μη αντικειμενοτρόπου ικανοποίησης, που είναι πολύ κοντά στον πρώιμο ναρκισσισμό. Και μ’ αυτή την έννοια χρησιμοποιεί τον γερμανικό όρο «Genusse». Ο Φρόιντ παρατηρεί στις γυναίκες ότι μια σωματική διέγερση ενεργοποιεί τη λίμπιντο προκαλώντας ένα αίσθημα ηδονής που διαφέρει από εκείνο των ανδρών. Θα προσθέσει ότι η τοξικομανία είναι υποκατάστατο της σεξουαλικής απόλαυσης.
..................................................
Απόσπασμα από κείμενο του Γάλλου ψυχαναλυτή Pierre Georges Despierre που δημοσιεύεται στο τεύχος 18 του περιοδικού ΕΝΕΚΕΝ που κυκλοφορεί. Η μετάφραση του κειμένου έγινε από την Ιωάννα Αβραμίδου.Ο Pierre Georges Despierre είναι ψυχαναλυτής, μέλος της GRAPPAF (Ομάδα Έρευνας και Εφαρμογής των Ψυχαναλυτικών και Ψυχιατρικών Εννοιών στη Γαλλόφωνη Αφρική) και διευθύνει το ψυχαναλυτικό περιοδικό της ομάδας. Η GRAPPAF πραγματοποιεί συχνά ψυχαναλυτικά σεμινάρια στη Θεσσαλονίκη σε συνεργασία με τη Φροϋδική Εταιρεία Βορείου Ελλάδος.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου