Kαπιταλισμός και κρίση, Frédéric Gudéa

 ΠΩΣ OI KAΠITAΛIΣTEΣ ΕΠΩΦΕΛΟΥΝΤΑΙ
ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ

Kλείνουμε. Έξω όλοι! Στο δρόμο! Το τελευταίο διάστημα οι ζωές δεκάδων χιλιάδων ανθρώπων τσακίζονται από το κλείσιμο των επιχειρήσεων. Αδυνατώντας να καταβάλουν τους μισθούς και να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους απέναντι σε τράπεζες και προμηθευτές, οι επιχειρήσεις προσφεύγουν στη δικαστική εκκαθάριση. Σχεδόν τα 2/3 απ’ αυτές οδηγούνται στη χρεωκοπία και το κλείσιμο. 
   Για να κατανοήσουμε το φαινόμενο αυτό που πλήττει τις κοινωνίες μας, η θεωρία του Μαρξ για την αξία παραμένει ένα αξεπέραστο θεωρητικό εργαλείο . Η ανθρώπινη εργασία, λέει ο σπουδαίος διανοητής, είναι η μοναδική πηγή που γεννά την αξία. Για τους καπιταλιστές βέβαια, η ανθρώπινη εργασία αποτελεί εμπόρευμα. Για να αποσπάσουν την υπεραξία (Υ), η ζωντανή εργασία πρέπει να υλοποιηθεί στα εμπορεύματα. Το μεταβλητό κεφάλαιο (Μ) προσδιορίζει την αξία που εισέρχεται στο παιχνίδι της παραγωγής, δηλαδή στους μισθούς. Το σταθερό κεφάλαιο (Σ) είναι η αξία των μέσων παραγωγής και οι χρησιμοποιημένες πρώτες ύλες. Το ποσοστό κέρδους υπολογίζεται διαιρώντας την υπεραξία με το κεφάλαιο που έχει χρησιμοποιηθεί, το οποίο ισούται με το άθροισμα του μεταβλητού και του σταθερού κεφαλαίου. Κ΄= Υ/ Μ+Σ.
   Η υπεραξία επιστρέφει στην κυκλοφορία των εμπορευμάτων για να αυξήσει την υπεραξία και τα κέρδη. Την κρίση, ωστόσο, προκαλεί η εμπλοκή της κυκλοφορίας του κεφαλαίου: αυτό οδηγεί στη μείωση του μεταβλητού κεφαλαίου, στην πτώση των μισθών και τη μείωση της μάζας της χρησιμοποιούμενης εργασίας. Η εργασία γίνεται με χαμηλότερους ρυθμούς, και σε ορισμένα σημεία, παύει εντελώς. Το κεφάλαιο καταστρέφεται πραγματικά. Οι μισθωτοί πετιούνται στο δρόμο. Μηχανές που δεν χρησιμοποιούνται δεν είναι πλέον κεφάλαιο. Οι πρώτες ύλες που λιμνάζουν και δεν χρησιμοποιούνται δεν είναι πια κεφάλαιο. Τα εμπορεύματα που σαπίζουν στα ράφια, όλα αυτά αποτελούν πτυχές της καταστροφής του κεφαλαίου. Η ανταλλακτική αξία και η αξία χρήσης καταρρέουν. Κάποιοι καπιταλιστές οδηγούνται στη χρεωκοπία. Η αξία των επιχειρήσεών τους, η ανταλλακτική αξία  του κεφαλαίου τους, συρρικνώνεται ή καταστρέφεται οριστικά.1
   Ο τύπος του ποσοστού κέρδους εξηγεί γιατί η χρεωκοπία, με το να καταστρέφει θέσεις εργασίας (μεταβλητό κεφάλαιο) και να απαξιώνει τις μηχανές (σταθερό κεφάλαιο) συμβάλλει στην άνοδο του ποσοστού κέρδους. Διευκολύνει επίσης την εξαγορά επιχειρήσεων σε συμφέρουσες τιμές. Εάν μια επιχείρηση που είχε κέρδη 3 εκ. € με επενδεδυμένο κεφάλαιο εκ. €, δηλαδή ποσοστό κέρδους 3%, αγοραστεί σε περίοδο κρίσης στο ποσό των 10 εκ. € τότε θα έχει 30% ποσοστό κέρδους. Ιστορικά η καταστροφή της μεγάλης κρίσης του 1929 και του 2ου Παγκόσμιου Πολέμου συνέβαλαν στο μεταπολεμικό «οικονομικό θαύμα».
   Στη Γαλλία, για παράδειγμα, τα στατιστικά του Επιμελητηρίου Επιχειρήσεων είναι αποκαλυπτικά για τις εξελίξεις σε περιοχές κλειδιά της χώρας.2 Υπό το πρίσμα των ανακαλύψεων του Μαρξ, δίνουν το μέτρο της καταστροφής του κεφαλαίου που συντελείται σε μια ανεπτυγμένη καπιταλιστικά χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως η Γαλλία. Ο ετήσιος ρυθμός ξεπερνά τα 10 δις €.
   Η χρεωκοπία πέντε επιχειρήσεων αγγίζει σε 3.300 εργαζόμενους.  Πρόκειται για τις Vigimark Ασφάλειες (1.500 μισθωτοί), A&O Συστήματα (800), Leduc (400), Auvergne Aεροναυπηγική (350) Ασφάλειες Γαλλία Ευρώπη (250) ενώ στο σύνολο για τον Μάρτιο του 2010 22.754 θέσεις εργασίας απειλούνται ή έχουν ήδη καταστραφεί. Μέσα σε 12 μήνες το σύνολο έφθασε στις 222.000 θέσεις, δηλαδή 24% περισσότερο από την περασμένη χρονιά. Ο ρυθμός είναι εφιαλτικός: τον Ιούλιο του 2007, 100.000 θέσεις εργασίας απειλούνταν ή είχαν καταστραφεί λόγω των χρεωκοπημένων επιχειρήσεων ενώ τον Ιούλιο του 2009 οι απώλειες ξεπέρασαν το όριο των 200.000. Η βίαιη μείωση του μεταβλητού κεφαλαίου σε ετήσια βάση ξεπέρασε τα 6 δις €.
   Την ίδια περίοδο οι εκκρεμότητες των υπό πτώχευση εταιριών προς τους προμηθευτές πρώτων υλών και των μέσων παραγωγής ξεπέρασαν το όριο των 4 δις €. Σήμερα, το γαλλικό κράτος είναι ο δεύτερος κατά σειρά πιστωτής των προβληματικών επιχειρήσεων, ενώ τα χρέη και οι οφειλές προς το δημόσιο και τα ασφαλιστικά ταμεία, ανέρχονται στα 2 δις €, λίγο πιο κάτω από αυτά προς τις τράπεζες. Επίσης σε ετήσια βάση η μείωση του σταθερού κεφαλαίου των επιχειρήσεων που έχουν πτωχεύσει ανέρχεται στο ποσό των 13 δις €. 
   Σύστημα άδικο και βίαιο ο καπιταλισμός παραμένει ανίκανος και οδηγεί στην καταστροφή του κεφαλαίου. Σήμερα, όλο και περισσότεροι άνθρωποι αναζητούν μιαν εξήγηση γι’ αυτό που συμβαίνει. Ψάχνουν έναν άλλο δρόμο. Οι αντικαπιταλιστές αγωνιστές μπορούν να πάνε να τους συναντήσουν και να εκλαϊκεύσουν τη μαρξιστική θεωρία για τις κρίσεις του καπιταλισμού. Η κρίση μπορεί να οδηγήσει σε μια φάση ύφεσης όπου ελλοχεύει ο κίνδυνος έκρηξης της χρεωκοπίας των κρατών, των επιχειρήσεων και των πολιτών.3 Επειδή οι πολιτικές που στηρίχτηκαν στην αστική οικονομία, τόσο της δεξιάς όσο και της αριστεράς, αποκαλύπτουν τα όριά τους, οι ανακαλύψεις και η μέθοδος του Μαρξ επιστρέφουν στην ημερήσια διάταξη για την έξοδο από τον καπιταλισμό.

❏

Φωτο.: Franco Zecchin, Υποδοχή στο Palazzo Ganci.

Ο Φωτο.: Ο Frédéric Gudéa είναι οικονομολόγος, μέλος της διεύθυνσης του ΝPA, συνεργάτης του περιοδικού ΕΝΕΚΕΝ.

Η κλεμμένη εικόνα. Θεσσαλονίκη-Αnnus Magnum!*

 

H κλεμμένη εικόνα

Tο βάδισμά της τον παρέπεμπε στην Πομπηία. Μια γυναίκα φορώντας σανδάλια βάδιζε στον δρόμο. Ήταν βράδυ, η άσφαλτος έκαιγε ακόμη, η πόλη ίδρωνε, έμοιαζε άσχημη, κουρασμένη. Περπατούσαν και κάπου-κάπου σήκωναν το κεφάλι ψηλά. Προσπαθούσαν να ανιχνεύσουν τις προσόψεις των κτιρίων. Για ένα πρόγραμμα εκδηλώσεων τον Σεπτέμβρη. Η ιστορία της πόλης, οι άνθρωποί της, η κατεστραμμένη της αρχιτεκτονική κληρονομιά. Ό,τι είχε απομείνει. Την κοίταξε από πίσω και ξανασκέφθηκε την «Γκραντίβα» του Γιάνσεν. Και την ανάλυση του Φρόιντ για το πώς το βάδισμα μιας γυναίκας μπόρεσε να γλυτώσει από τη δυστυχία του έναν άντρα. Κι επειδή η ιστορία διαδραματιζόταν στην Πομπηία και η πρωταγωνίστρια της «Γκραντίβας» ήταν μια μαρμάρινη στήλη αρχαίας γυναίκας, συλλογίστηκε τον υπερβατικό χαρακτήρα της ομορφιάς. Παρατηρούσε τα χαρακτηριστικά της και προσπαθούσε να τα συνδέσει με αναφορές στον χρόνο. Στην πραγματικότητα προσπαθούσε να διερευνήσει τη δική του σκοτεινή επιθυμία. Ήξερε πως η ψυχανάλυση έχει νόημα αν μπορεί να οδηγήσει το υποκείμενο να προσδώσει μιαν ιστορικότητα στην επιθυμία του. Σε ένα ψυχικό φαινόμενο, δηλαδή, που δομικά αίρει την αίσθηση του χρόνου και με την ισχύ της ψυχικής καθήλωσης, διατηρεί διαρκώς στο παρόν το κενό της επιθυμίας. Ποιο κενό όμως ζητούσε να του συμπληρώσει αυτή η νέα γυναίκα; Και ποια κενά της, ποια τραύματα την έκαναν μέσα στο λιωμένο βράδυ, ν’ αναζητά την ιστορία της πόλης;
   Έπειτα έμειναν μόνοι. Επικρατούσε άπνοια. Σχεδόν αποπνικτικά. Για να την εντυπωσιάσει της αράδιασε ιστορίες φρίκης που είχε ζήσει. Έρωτα και φρίκης. Εκεί βέβαια που ο θάνατος είναι πάντα μια ιστορία που αφορά τον άλλο. Και ο πόνος βέβαια, που την ιδέα του τόσο πάσχιζε να ξορκίσει.
   Έπειτα μίλησε αυτή. Με την απλότητα που έχει ο λόγος των γυναικών. Με την κυριολεξία που τις χαρακτηρίζει στα ζητήματα ζωής και θανάτου. Του είπε ότι οι άντρες εντυπωσιάζονται για το πώς τους συγκατανεύει τελικά μια γυναίκα. Για το πώς τους ανοίγεται. Και συμπλήρωσε τα λεγόμενά της λέγοντας ότι πριν λίγες μέρες είχε διακόψει την εγκυμοσύνη της.
   Έμειναν πάλι στην άπνοια. Μιλούσε αυτός, της έλεγε τι θα είχε κάνει αυτός, αλλά ένιωθε πάλι να τη χάνει. Πάλι μέσα του η επιθυμία του γινόταν σκοτεινή, κι αυτό το σκοτάδι, που ταίριαζε στα χρώματα της σκηνής, έμοιαζε τώρα να τον προφυλάσσει από το σκοτεινό βλέμμα της νέας γυναίκας που είχε απέναντί του.
   Σκέφτηκε πως ζούσαν μέρες Πομπηίας. Μόνο που η καταστροφή έμοιαζε να είχε ήδη συντελεστεί. Δεν ήταν ένα μεμονωμένο ολέθριο γεγονός, που τα ιστορικά όρια μιας εποχής καθιστούσαν αδύνατη την πρόσληψή του, αλλά μια σειρά τρομερών γεγονότων μιας ολόκληρης εποχής που σημάδεψαν ανεξίτηλα και βουβά την πόλη, την ίδια τους την ύπαρξη. Η πορεία της ζωής τους έμοιαζε να έχει αποτυπωθεί στις παλιές φωτογραφίες που έδειχναν την πόλη όπως ήταν. Και στους όγκους του τσιμέντου που τώρα την έπνιγαν από παντού σαν να διέκρινε τα  φαντάσματα των κατοίκων της, που η ιστορία τους εγκλωβίστηκε, όπως η λάβα του ηφαιστείου παγίωσε τα σώματα των ανύποπτων στην οριστική καταστροφή.
   Την είχε τώρα απέναντί του. Δίπλα του. Στην αγωνία της διέκρινε το βάδισμα της δικής του.

Γιώργος Γιαννόπουλος

*Φωτογραφία των αρχών της δεκαετίας του 1960. Διακρίνεται η «Νέα Παραλία», επίτευγμα του καραμανλισμού. Η Λεωφόρος Κέννεντι, κατόπιν Μεγάλου Αλεξάνδρου, κάνει φιλέτα το πράσινο που υπάρχει ανάμεσα στην πόλη και τον υδάτινο χώρο. Το τερατούργημα του «Μακεδονία Παλλάς» δεν έχει ακόμη στηθεί. Είναι η εποχή που θριαμβεύουν η αντιπαροχή και οι εργολάβοι. Μετά τη συντριβή των κοινωνικών κινημάτων η ελληνική μπουρζουαζία καταδεικνύει το επιχερηματικό της ταλέντο. Χτίζει, χτίζει ακατάπαυστα. Τα κλουβιά των προλετάριων που στα διαμερίσματα της μεγαλούπολης δοκιμάζουν την γοητεία του μικροαστισμού. Και στις φάμπρικες της κοιλάδας του Ρουρ το όνειρο έχει τη μορφή ενός διαμερίσματος στη «Φωτοχομάνα»...

TO ENEKEN στη «Βιβλιοθήκη» της Ελευθεροτυπίας