Εμπρησμός στην ιστορική μνήμη Όμηρος Ταχμαζίδης

Εμπρησμός στην ιστορική μνήμη

Συνδετικός κρίκος: Το Ολοκαύτωμα συνδέει την Θεσσαλονίκη με την παγκόσμια κοινότητα. Πρόκειται για ένα γεγονός, το οποίο δεν αφορά στενά την ιστορία της πόλης, ούτε μόνο ένα τμήμα του πληθυσμού της. Πάραυτα  η αποσιώπηση του υπήρξε συστηματική στα μεταπολεμικά χρόνια. Οι λόγοι είναι πολλοί και ποικίλλουν. 

Έστω και καθυστερημένα, έστω και περιορισμένα, έστω και δυσανασχετώντας  προχωρήσαμε στα αυτονόητα. Σήμερα υπάρχει ένα μνημείο για τα θύματα του Ολοκαυτώματος, η ελληνική βιβλιογραφία για την προγραφή και  την εξόντωση των Ελλήνων Ισραηλιτών παρουσιάζει ανοδική πορεία, παρά το τεράστιο κενό σε σχέση με άλλες χώρες και με τη γενικότερη ανάπτυξη των “σπουδών γενοκτονίας” (“genocide studies”) σε ολόκληρο τον κόσμο.

Πέρα από τη Δύση: Το Ολοκαύτωμα  στην ιστορική μοναδικότητα του παραμένει το κύριο σημείο αναφοράς για όλες τις  μελέτες των γενοκτονιών. Ακόμη και σε χώρες, πέρα από το “Δυτικό” λεγόμενο κόσμο, υπάρχουν πανεπιστημιακές έδρες για το Ολοκαύτωμα - τη γενοκτονία των Ισραηλιτών. Στην Κίνα στο πανεπιστήμιο της Σαγκάης, για παράδειγμα, το Ολοκαύτωμα είναι αντικείμενο του εκπαιδευτικού προγράμματος. Το γεγονός, το οποίο χωρίζει τη σύγχρονη ιστορία της Θεσσαλονίκης σε ένα “πριν” και ένα “μετά”, έχει παύσει προ πολλού να είναι μια “δυτική” υπόθεση. Μια ακόμη απόδειξη τούτου του ισχυρισμού είναι το γεγονός ότι και σε χώρες όπως η Ιαπωνία υπάρχουν μνημεία για το Ολοκαύτωμα - ένα στο Φουκουγιάμα κοντά στη  Χιροσίμα και ένα στο Τόκιο.

Πολιτική διαπαιδαγώγηση: Οι κυβερνήσεις σε πολλές χώρες ασχολούνται με το θέμα του Ολοκαυτώματος εξ αιτίας της ανόδου του νεονατσισμού σε τμήματα της νέας γενιάς. Μοναδική εξαίρεση η χώρα μας. Η ιστορία του ισραηλιτικού πληθυσμού της παραμένει αποσιωπημένη, αντιμετωπίζεται με καχυποψία και, πολλές φορές, με ανοικτή εχθρότητα. Στην Θεσσαλονίκη, η ιστορία της οποίας συνδέεται με μοναδικό τρόπο με την εβραϊκή διασπορά και το Ολοκαύτωμα, ο αντισημιτισμός εμφανίζεται πολλές φορές ωμός και απροκάλυπτος ως μέρος του δημόσιου λόγου. Τα πρακτικά του δημοτικού συμβουλίου έχουν και αυτά να επιδείξουν αρκετά αντισημιτικά ξεσπάσματα από δημοτικούς συμβούλους, οι οποίοι παριστάνουν τους “ακραιφνείς”  Έλληνες.  Στη χώρα μας, ο αντισημιτισμός καταγράφεται συν τοις άλλοις και ως πολιτική πρακτική “διαγραφής” ή ακρωτηριασμού της ιστορικής μνήμης.

Η επέτειος της ντροπής: Συμπληρώνονται φέτος 80 χρόνια από τον εμπρησμό του εβραϊκού φτωχοσυνοικισμού Κάμπελ από τους “ελληνοχριστιανούς” φασίστες της Θεσσαλονίκης, οι οποίοι εζήλωσαν τις πρακτικές και τον αντισημιτισμό του Α. Χίτλερ και των “ταγμάτων εφόδου” (SA). Μια θλιβερή και ντροπιαστική επέτειος για την Θεσσαλονίκη. Στα αντισημιτικά γεγονότα – των τελευταίων ημερών του Ιουνίου 1931- εμπλέκονται αντισημίτες  φοιτητές, αντισημίτες  πρόσφυγες, αντισημίτες μακεδονομάχοι, αντισημίτες δημοσιογράφοι – έναν από αυτούς απεκάλεσε “υποκείμενο” o Ελευθέριος Βενιζέλος σε ειδική συνεδρίαση της Βουλής των Ελλήνων- μέλη και στελέχη των “χαλυβδοκράνων” της Εθνικής Ενώσεως “Ελλάς”. Από αυτή τη “συμμορία”, όπως τους απεκάλεσε ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου στη συνεδρίαση της Βουλής, προήλθαν, δέκα χρόνια αργότερα, πάμπολλοι συνεργάτες των δυνάμεων κατοχής, όταν η σημαία με τον αγκυλωτό σταυρό κυμάτιζε στον Λευκό Πύργο και ο πληθυσμός της Θεσσαλονίκης λιμοκτονούσε.

Πρόφαση των εκτρόπων και του αντισημιτικού πογκρόμ ήταν μια ανύπαρκτη δήλωση περί αυτονομήσεως της Μακεδονίας ενός απεσταλμένου του εβραϊκού συλλόγου Μακαμπί σε συνέδριο στην Σόφια της Βουλγαρίας. Τούτη η πρακτική σπίλωσης δεν είναι άγνωστη και στις μέρες μας. Επανέρχεται στο προσκήνιο ως “εθνική ευαισθησία” απέναντι σε ανύπαρκτα γεγονότα, όπως οι μετονομασίες οδών κλπ. Και το 1931 οι φασίστες επικαλέστηκαν την “εθνική ευθιξία” τους, για να εξαπολύσουν το αντισημιτικό τους ανθρωποκυνηγητό με πρόφαση μια ανύπαρκτη δήλωση, την οποία αναπαρήγαγαν τα δημοσιογραφικά φύλλα, με πρώτη την εφημερίδα “Μακεδονία” και το συντάκτη της Νίκο Φαρδή. 

Το ηθικό χρέος: Σήμερα το δημοτικό συμβούλιο της Θεσσαλονίκης είναι υποχρεωμένο πολιτικά και ηθικά να μνημονεύσει με ειδική εκδήλωση-συνεδρίασή του το γεγονός του εμπρησμού του ισραηλιτικού φτωχοσυνοικισμού - εκτός των άλλων και για έναν επιπλέον λόγο: το δημοτικό συμβούλιο του 1931 ήταν ένας από τους οικονομικούς ενισχυτές της “εθνικής οργάνωσης”  Τρία Έψιλον – Ε.Ε.Ε. (“Εθνική Ένωσις Ελλάς”  ή κατά την εκδοχή των ίδιων των φασιστών “Έλληνες Εξοντώσατε Εβραίους”).

 Η μέχρι τούδε αποσιώπηση του γεγονότος ήταν ένας διαρκής εμπρησμός της συλλογικής μνήμης. Η υπόθεση του Κάμπελ θα πρέπει να συμπεριληφθεί στις εκδηλώσεις μνήμης για την ιστορία της πόλης το επόμενο έτος.

Διαχρονικό μνημείο αντιβίας: Τα μνημεία ενσταλάζουν ιδεολογία στους δημόσιους χώρους. Ο δημόσιος χώρος της Θεσσαλονίκης βρίθει από μνημεία χαμηλής αισθητικής, ιστορικής και κοινωνικής σημασίας τα οποία εξωραϊζουν τη βία στο πλαίσιο μιας απαρχαιωμένης εθνικιστικής ιδεολογίας ηρωισμού. Χρειαζόμαστε αλλαγή υποδείγματος. 

Με τον εμπρησμό του συνοικισμού Κάμπελ, συνδέεται και η πλατεία Ελευθερίας, διότι ένα μέρος των αρχικών αντισημιτικών επεισοδίων έλαβε χώρα στην περιοχή. Αλλά η συγκεκριμένη πλατεία συνδέεται, κυρίως,  με τον εξευτελισμό και την “απανθρώπιση”  των Ισραηλιτών της πόλης από τους δημίους του νατσισμού στη “γενική πρόβα” πριν την αποστολή στα κρεματόρια. Γι΄ αυτό στο συγκεκριμένο χώρο το Ολοκαύτωμα πρέπει να αναδειχθεί ως κεντρική αναφορά της συλλογικής μνήμης της πόλης - μνήμης ενάντια στην πιο ακραία μορφή μισαλλοδοξίας και βίας. Τούτο σημαίνει ότι η πλατεία πρέπει να μετατραπεί σε συμβολικό κρίκο, ο οποίος συνδέει την Θεσσαλονίκη με την σύγχρονη Οικουμένη: όλη η πλατεία πρέπει να αφιερωθεί στη μνήμη του Ολοκαυτώματος, ως μια διαρκής υπενθύμιση για τη σημασία του αγώνα, απανταχού της γης, ενάντια στη μισαλλοδοξία. 

  Όμηρος Ταχμαζίδης