Ο καπνός και η Θεσσαλονίκη
Το ίχνος: Η οσμή είναι ένα ίχνος. Εντοπίζεται και καταγράφεται από την αίσθηση της όσφρησης. Αναγνωρίζουμε φυσικά ή τεχνητά πράγματα και από το ίχνος της οσμής τους. Παρομοίως προσδιορίζουμε ενίοτε και διάφορους αστικούς χώρους. Οι οσμές αφήνουν τα ίχνη τους και στο σώμα των πόλεων. Μια πόλη έχει τις οσμές της, όπως το σώμα μιας γυναίκας ή ενός άνδρα, όπως ο εσωτερικός χώρος ενός σπιτιού ή ενός διαμερίσματος. Οι περιοχές των πόλεων έχουν τις δικές τους οσμές. Σε ορισμένες υπάρχουν κυρίαρχες μυρωδιές, οι οποίες συνδέονται με τις ασχολίες των κατοίκων τους.
Η οσμή: Κανείς δεν πρέπει να υποτιμά την παιδική παρατηρητικότητα. «Εδώ μυρίζει σαν την Καβάλα…», παρατηρούσε ο γιός μου ήδη από την προσχολική του ηλικία, όποτε προσπερνούσαμε το κτίριο της «Αυστροελληνικής» επί της οδού Τσιμισκή. Και σαν «έξυπνος» ενήλικος του έκοβα τη φορά με τη φράση, «είναι η θάλασσα…».
Όταν κάποια στιγμή αναγγέλθηκε η «ανακατασκευή» της «Αυστροελληνικής» και κλήθηκα να γράψω ένα ρεπορτάζ για γερμανόφωνη εφημερίδα, αντιλήφθηκα ότι η φράση «μυρίζει σαν την Καβάλα» αφορούσε στη μυρωδιά του… καπνού. Το παιδί είχε ταυτίσει τη μυρωδιά της συγκεκριμένης περιοχής με τη χαρακτηριστική οσμή της Καβάλας, την οσμή του καπνομάγαζου.
Ο καπνός: Πολλές φορές έκτοτε συλλογίστηκα τη σημασία του καπνού για την Θεσσαλονίκη και τις άλλες περιοχές της Βόρειας Ελλάδας. Εάν σήμερα προσπαθούσαμε να σκιαγραφήσουμε την ιστορική πορεία του βορειοελλαδικού χώρου και της Θεσσαλονίκης θα έπρεπε να συμπεριλάβουμε, οπωσδήποτε, την ιστορία του καπνού και της σημασίας του για την ευρύτερη περιοχή. Δε νομίζω ότι μπορούμε να αντιληφθούμε την ιστορία της Θεσσαλονίκης στον 20ου αιώνα, χωρίς να επισημάνουμε τον καταλυτικό ρόλο, τον οποίο έπαιξε ο καπνός στις οικονομικές, κοινωνικές και διεθνοπολιτικές της σχέσεις. Για την Θεσσαλονίκη ο 20ος αιώνας ήταν ο αιώνας του καπνού.
Η απώθηση: Κάποτε η πόλη κινούνταν στο ρυθμό του. Η μείωση της καπνοπαραγωγής και της επεξεργασίας των καπνών έχουν εξοστρακίσει από τη συλλογική μνήμη των ανθρώπων της πόλης τη σημασία του συγκεκριμένου προϊόντος. Παρελθόν ανεπίστρεπτο τα καπνεργοστάσια, οι καπνέμποροι, οι μεσάζοντες, οι καπνεργάτες και οι καπνεργάτριες. Πρόκειται για μια μνήμη απωθημένη. Σποραδικές είναι και οι αναφορές στη λογοτεχνία και την ποίηση. Δεν έχω βρει κάτι ανάλογο με την πρώιμη ποίηση του Πρόδρομου Μάρκογλου για τον καπνεργατικό κόσμο της Καβάλας.
Το προϊόν: Η περί τον καπνό ασχολία ανάγεται στην εποχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και αποτελούσε σημαντικό παράγοντα σύνδεσης της ευρύτερης περιοχής και της Θεσσαλονίκης με την Μεσευρώπη. Σημαντικά αρχιτεκτονικά ίχνη τούτης της σχέσης δε συναντάμε μόνο στην Θεσσαλονίκη, όπως το κτίριο της «Αυστροελληνικής», αλλά και σε ευρωπαϊκές πόλεις, όπως το περίφημο Yenidze («Γιαννιτσά)» στην Δρέσδη.
Η προσάρτηση του βορειοελλαδικού χώρου στο Ελληνικό Βασίλειο προσέφερε μια νέα πλουτοπαραγωγική πηγή, η οποία ενίσχυε τα μέγιστα το οικονομικώς καχεκτικό ελληνικό κράτος. Η παρουσία των καπνεμπόρων και των καπνεργατών έδινε ιδιαίτερο χρώμα στην πόλη. Η καπνεργασία ήταν η σημαντικότερη βιομηχανική δραστηριότητα της.
Προτάσεις: α) Ο χώρος στη συμβολή των οδών Εγνατίας και Ε. Βενιζέλου να διαμορφωθεί με κεντρικό άξονα το μνημείο για το Μάη του ’36. Η στάση του μετρό να αφιερωθεί στην εξέγερση του εργατόκοσμου της Θεσσαλονίκης και να αρχιτεκτονηθεί εσωτερικώς με κεντρική αναφορά στα συγκεκριμένα γεγονότα.
β) Να δημιουργηθεί μουσείο για τον καπνό σε συνεργασία με καπνοβιομηχανίες. Για τη στέγαση να αναζητηθούν αχρησιμοποίητοι χώροι πρώην καπνεργοστασίων .
γ) Να καθιερωθεί ειδική υποτροφία για την επιστημονική έρευνα σε ζητήματα που αφορούν την ιστορική παρουσία της συγκεκριμένης δραστηριότητας και τις επιπτώσεις/επιδράσεις της στην οικονομία, την κοινωνία, την πολιτική και την τέχνη.
δ) Να τοποθετούνται καπνόφυτα ως διακοσμητικά σε πάρκα της πόλης – τα άνθη του καπνού είναι εντυπωσιακά και η ανθοφορία τους διαρκεί αρκετό χρονικό διάστημα- για να υπενθυμίζουν τη σχέση της πόλης με το συγκεκριμένο είδος φυτού.
ε) Επ΄ ευκαιρία της επετείου της προσάρτησης της Θεσσαλονίκης στο Ελληνικό Βασίλειο να διοργανωθεί επιστημονικό συνέδριο με θέμα τον καπνό (οικονομική, κοινωνική, πολιτιστική) και τη συμβολή του στη διαμόρφωση της εικόνας της Θεσσαλονίκης κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα. 
Εγώ θα πρότεινα την αξιοποίηση των καπνομάγαζων στη δυτική πλευρά της πόλης. Στη Σταυρούπολη αποτελούν ιστορικά κτίρια, με τόσους εργάτες που συντηρούσαν της περιοχής και τόσους που αρρώστησαν εκεί μέσα.
ΑπάντησηΔιαγραφή