H Μαριόν Ρισέ

της Χριστίνας Ταχιάου

Η φιλοσοφία του σώματος
Η πρόσφατη 9η Διεθνής Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης δεν ικανοποίησε ιδιαίτερα τους εκδότες, σε αντίθεση με το κοινό που βρήκε την ευκαιρία να έρθει σε επαφή με το βιβλίο και τον κόσμο του.

Σε μια από τις πολύ ενδιαφέρουσες εκδηλώσεις που παρακολουθήσαμε, το Γαλλικό Ινστιτούτο Θεσσαλονίκης, το περιοδικό «Ένεκεν» και το ΕΚΕΒΙ έφεραν σε διάλογο τη Μαριόν Ρισέ, καθηγήτρια φιλοσοφίας της Σορβόνης και τον Παναγιώτη Δόικο, επίκουρο καθηγητή Φιλοσοφίας ΑΠΘ. Το θέμα ήταν «Σώμα και κόσμος: Σύγχρονη γαλλική φιλοσοφία» και αφορμή το δοκίμιο της Ρισέ «Να κατοικείς το σώμα σου, να κατοικείς τον κόσμο» που δημοσιεύτηκε στο 23ο τεύχος του «Ένεκεν».

Η Μαριόν Ρισέ έχει εμφάνιση μοντέλου. Μιλώντας μαζί της, όμως, αναρωτιέσαι για την ορθότητα της ρήσης του Ντόριαν Γκρέι «Η ομορφιά είναι μια μορφή ιδιοφυίας –στην πραγματικότητα είναι ανώτερη, γιατί δεν χρειάζεται απόδειξη». Μόλις 28 ετών, μ’ ένα βλέμμα που λάμπει μόλις ακούσει κάτι που της τραβά την προσοχή, χαμογελά με συστολή, μιλά απαλά αλλά δε διστάζει να υπερασπιστεί τη φιλοσοφία, μιλώντας έντονα για τους «φιλοσόφους των media», είδος εξαιρετικά διαδεδομένο στη Γαλλία.

Από παιδιά φιλόσοφοι
Στη χώρα της η φιλοσοφία είναι κάτι το δεδομένο. Τα παιδιά στο σχολείο εξοικειώνονται μαζί της από πολύ νωρίς. Ήδη από το δημοτικό μαθαίνουν τη σύνθεση, δηλαδή να διαβάζουν δυο τρία κείμενα, να παίρνουν τις κεντρικές έννοιες από αυτά και να τις ανασυνθέτουν σε ένα νέο κείμενο.

«Στη Γαλλία σήμερα έχουμε υπερπαραγωγή φιλοσοφίας» λέει. «Η φιλοσοφία σαν έννοια δεν μας είναι κάτι ξένο, κάτι άγνωστο, αλλά είναι και μια φυλακή. Εδώ στην Ελλάδα είναι ανατολή, η Ελλάδα είναι η ανατολή της δύσης. Στην ανατολή δεν υπάρχει διαχωρισμός σώματος και ψυχής ενώ στη δύση υπάρχει. Κι εγώ είμαι δυτική κι αυτό αυτό μου είναι πρόβλημα. Στη Γαλλία έχουμε απεριόριστη πρόσβαση στη φιλοσοφία αλλά αυτό δε σημαίνει ότι φιλοσοφούμε πραγματικά. Η φιλοσοφία είναι δύσκολη, πρέπει να κάνει ερωτήσεις. Αν δεν έχεις ερωτήσεις, δεν υπάρχει λόγος να ανοίξεις ένα βιβλίο για να βρεις απαντήσεις».

Η δική της φιλοσοφία είναι επηρεασμένη από τη δουλειά του γερμανού φυσιολόγου Βίκτορ φον Βαϊτσέκερ (1886-1957) στην ψυχοσωματική. Η θεωρία της μελετά το σώμα ως πεδίο της συνείδησης και ενθαρρύνει τη συνειδητοποίησή του και τη χρήση του ως «κατοικία». Μιλά για ένα σώμα που βιώνεται, ένα σώμα προς την κατεύθυνση του κόσμου, για το «είναι που πρέπει να είναι προσβάσιμο στο σώμα». Για τη Μάριον Ρισέ, «Κατοικώ έναν χώρο σημαίνει φροντίζω. (...) Αν κατοικώ ένα μέρος, το μέρος αυτό με αποκαλύπτει. (...) Με τον ίδιο τρόπο που το διαμέρισμα είναι κατοικία της ύπαρξής μας, με τον ίδιο τρόπο το σώμα μας είναι ο οίκος του πνεύματός μας». Παρακάμπτοντας τον εγωισμό «δημιουργείται η πιθανότητα, όχι μόνον μιας οικολογίας, αλλά στη λογική της κατοικημένης γης, μιας ηθικής. (...) Ο άνθρωπος θα εφάρμοζε στον κόσμο το πρόταγμα που μεταφράζεται σε ηθική: να αγαπάς τον πλησίον σου εαυτόν. Έτσι, μπορούμε να πούμε να αγαπάς τον κόσμο, όπως το ίδιο σου το σώμα».

Η φιλοσοφία καλώς ξενίζει
Στο διάλογο που ακολούθησε ο κ. Δόικος τη χαρακτήρισε «υπαρξιακή φιλόσοφο, υπαρξιακή στοχάστρια».

Πόσο εύκολο είναι για μια νέα γυναίκα να φέρει το βαρύγδουπο τίτλο της «φιλοσόφου»; Χαμογελάει. Μιλά για το προηγούμενο βράδυ που πέρασε διασκεδάζοντας σε μια ταβέρνα στη Θεσσαλονίκη, όταν ένα ζευγάρι γύρισε και την κοίταξε με απορία μόλις άκουσε ότι είναι φιλόσοφος. Πολλές φορές, εξάλλου, οι άνθρωποι τη στραβοκοιτάζουν αλλά θεωρεί τελείως φυσιολογική αυτή την αντίδραση. «Αλίμονο όταν η φιλοσοφία πάψει να  ξενίζει. Η φιλοσοφία έχει το ρίσκο του να γίνει ενοχλητική. Ο άνθρωπος έχει ανάγκη από ασφάλεια. Η φιλοσοφία έρχεται και του δίνει χαστούκια! Τον βγάζει από τη βόλεψή του, του αλλάζει τα πάντα. Για μένα, αυτό είναι το σημαντικό, το ρίσκο του να μη γνωρίζεις τίποτα». Της αρέσει να μιλούν οι άνθρωποι αλλά θεωρεί ακόμη πιο σημαντικό το να ακούν. «Σημασία έχει η συζήτηση, όχι η συμφωνία».

Οι φιλόσοφοι και οι μιντιοφιλόσοφοι
Στη σημερινή Γαλλία, της υπερπαραγωγής φιλοσόφων, η Μαριόν αναφέρεται στους δυο τύπους που απαντώνται: στους ακαδημαϊκούς και στους φιλόσοφους των μίντια. «Στην πρώτη κατηγορία ανήκουν αυτοί που σκέφτονται, είναι οι πραγματικοί φιλόσοφοι. Η σκέψη τους δε σταματά ούτε στιγμή. Έχουν μια ειδίκευση ο καθένας, άλλος στον Ντεκάρτ, άλλος στον Σπινόζα, στους Έλληνες... Κάθε φορά που διαβάζεις μια γραμμή σε ένα βιβλίο φιλοσοφίας, σου γεννιούνται ερωτηματικά και μετά δε σταματάς την αναζήτηση. Οι αληθινοί φιλόσοφοι δεν μιλούν επί παντός του επιστητού, σε αντίθεση με τους φιλοσόφους των μίντια. Αυτή η κατηγορία είναι εκείνοι των οποίων η σκέψη δεν ενοχλεί πολύ, δεν είναι επικίνδυνοι, δίνουν τον τόνο. Είναι φιλόσοφοι σε υπηρεσία. Επιζητούν στα 40 ή στα 50 τους την προβολή και τα χρήματα». Στις κουβέντες της τριγυρνά συχνά το όνομα του Μπερνάρ Ανρί Λεβί, διαπρεπούς εκπροσώπου της κατηγορίας. «Η φιλοσοφία, όμως, όταν γίνεται επάγγελμα χάνει την ψυχή της».

Τα δικά της άρθρα κατά καιρούς απορρίπτονται από γαλλικά περιοδικά. «Μου λένε ότι παραείναι intellectual για το κοινό τους. Πως ξέρουν, όμως, τι θέλει πραγματικά το κοινό να διαβάσει;»
Κατά τη γνώμη της, οι σοφοί μεγάλοι φιλόσοφοι είναι εκείνοι που σου δείχνουν πως να ζεις. «Βιάζομαι να τους χορτάσω πριν πεθάνουν, να πιω από τη ζωή τους. Είναι ζωντανοί θησαυροί». Μεγάλο μέρος της ζωής της έχει περάσει διαβάζοντας τους Έλληνες φιλοσόφους. «Εκείνος που έχει δεχτεί τη μεγαλύτερη κριτική είναι ο Νίτσε. Επειδή έχει δεχτεί και το μεγαλύτερο θαυμασμό».

Βγάζει το σημειωματάριό της και μου δείχνει τη λέξη «Θαυμάζειν» που έγραψε η ίδια. Τα γράμματά της μικρά, υπέρκομψα, από το αριστερό της χέρι. Σημειώσεις άλλοτε ξεκάθαρες για τον μη εξοικειωμένο με τη φιλοσοφία κι άλλοτε δύσκολες: κλάσματα και σύμβολα μαθηματικών. Στους στόχους της, να μάθει σανσκριτικά. «Είναι η βάση όλων των ευρωπαϊκών γλωσσών! Κι αργότερα, αραβικά».

Δίψα για ζωή
Μας φέρνουν νερό και αδειάζει το μπουκάλι με μια ανάσα. Βγάζει από την τσάντα της ένα βούτυρο κακάο και αλοίφει τα χείλη της. Λες και βλέπω τον εαυτό μου, το liposan είναι ο καλύτερός μου φίλος. Παραγγέλνουμε κι άλλο νερό και πίνει με μεγάλη λαχτάρα. Τη ρωτώ σχετικά. «Ναι, έχω ανάγκη από ενυδάτωση γιατί το νερό είναι η μόνη μου επαφή με τη ζωή αυτή τη στιγμή. Είμαστε εδώ μέσα στο περίπτερο της Έκθεσης απομονωμένοι από τη φύση επί ώρες. Η σκέψη μου δεν είναι αποκομμένη από τη φύση και δυστυχώς δε ζω σε αυτή. Έχω δίψα. Έχω δίψα για τη φύση, έχω δίψα για τα δέντρα, για τη γη». Τελικά, η Μαριόν έχει δίκιο: αρκούσε να ρωτήσω για να πάρω μια φιλοσοφική απάντηση για την εξάρτησή μου από την ενυδάτωση.

Πήρε από μικρή την απόφαση να γίνει φιλόσοφος. «Δεν γνώρισα κάποιον που να μου προτείνει να γίνω μοντέλο!» απαντά γελώντας. «Από πολύ μικρή χρειαζόμουν απαντήσεις για τη ζωή. Η φιλοσοφία είναι ότι πιο κοντινό στη ζωή».
Ασχολείται με το θέατρο και το χορό. «Ένα σώμα είναι όμορφο όταν αντανακλά ένα πνεύμα. Όχι ένα αντικείμενο κατανάλωσης, κάτι που θέλεις να κατέχεις.  Ένα σώμα που είναι σεβαστό, ανοιχτό στον κόσμο. Όταν κοιτάς κάτι, έχεις ήδη κάνει το πρώτο βήμα στην παραίτηση από την κατοχή του. Η ομορφιά είναι ένα φρούτο που το κοιτάζεις χωρίς να το προσεγγίζεις, όπως έχει πει η φιλόσοφος Σιμόν Βέιγ».

Μιλά για τις σκέψεις – σκουπίδια, σκέψεις που δεν ξέρεις από που έρχονται, είναι θόρυβος. «Οι αληθινές σκέψεις είναι πολύ δύσκολες. Ξέρεις, δε σκεφτόμαστε εμείς, σκέφτονται τα μίντια για μας. Η σκέψη γεννιέται από τη σιωπή».

Στεκόμαστε όρθιες στην Έκθεση, περνά ένας μεσήλικας και της μιλά στ’ αγγλικά. Του απαντά ευγενέστατα στην ερώτηση από που κατάγεται και τον ακούει να της μιλά για την οικογένεια και τον αδερφό του. Της ζητά job. Η Μαριόν με κοιτάζει, δεν είναι σίγουρη τι ακούει. «Είναι δύσκολο να καταλάβεις την Ευρώπη» λέει με απορία. Μετά από αυτό το περιστατικό, μάλλον κατάλαβε κάτι περισσότερο για τη ζωή εν έτει 2012 στην Ελλάδα των φιλοσόφων...

Τη ρωτώ για την επικοινωνία της με τους ανθρώπους. «Έχω φίλους φιλοσόφους, αλλά είμαστε φίλοι στη βάση που βρίσκονταν πριν γίνουν φιλόσοφοι». Φίλες; Πηγαίνουν σε καφέ να συζητούν για άντρες; Κι αλήθεια, οι άντρες πώς την αντιμετωπίζουν;

Από δω και πέρα, η συζήτησή παραείναι πριβέ για να κοινοποιηθεί!



Ανάρτηση από το http://www.protagon.gr/?i=protagon.el.proswpa&id=15819