Η παγίδα, η ταπείνωση και το μίσος

Η κατάσταση των πραγμάτων Ι: Ζούμε σε συνθήκες ηθικού και εθνικού διασυρμού. Η χώρα καταβαραθρώνεται: οικονομικώς, κοινωνικώς, πολιτικώς, ηθικώς. Καθημερινώς ολισθαίνουμε: από την μεγαλαυχία στο ψεύδος, από το ψεύδος στην φρεναπάτη, από την φρεναπάτη στο έγκλημα. Ο εθνικισμός δείχνει το αιμοβόρο πρόσωπό του. Το Κακό απέκτησε σάρκα και οστά – και φωνή. Προ παντός φωνή. Όσοι ερωτοτροπούν με τη φωνή του Κακού θα πρέπει να γνωρίζουν ότι δεν απαλλάσσονται των ευθυνών τους επικαλούμενοι τη διαφθορά του πολιτικού κατεστημένου.

Κοντολογίς: όποιος νομιμοποιεί με οποιονδήποτε τρόπο τη φωνή του Κακού ανοίγει το δρόμο προς την απανθρωπία και την κτηνωδία και η μόνη λέξη που τον χαρακτηρίζει είναι «κάθαρμα».

Ο Άγγλος φιλόσοφος Μπέρτραντ Ράσελ στο βιβλίο του Education and Social Order, το οποίο κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το 1932 (η ελληνική μετάφρασή του κυκλοφόρησε το 1976 από τις εκδόσεις Σ.Ι. Ζαχαρόπουλος με τον τίτλο Εκπαίδευση και κοινωνική τάξη) αναφέρει: «… ο εθνικισμός είναι αναμφίβολα το πιο επικίνδυνο ελάττωμα της εποχής μας – πολύ περισσότερο επικίνδυνο από τη μέθη, ή τα ναρκωτικά, ή την εμπορική ανεντιμότητα ή κάποιο άλλο από τα ελαττώματα εναντίον των οποίων στρέφεται η συμβατική ηθική εκπαίδευση. Όσοι είναι σε θέση να επισκοπούν τον σύγχρονο κόσμο είναι ενήμεροι ότι λόγω του εθνικισμού, βρίσκεται σε κίνδυνο η συνέχιση ενός πολιτισμένου τρόπου ζωής» (σ. 105 κ.ε)

Η πρόβλεψη του Άγγλου στοχαστή επιβεβαιώθηκε σε σύντομο χρονικό διάστημα: το Άουσβιτς στοιχειώνει έκτοτε τον παγκόσμιο πολιτισμό. Ο εθνικισμός αποδείχτηκε όντως πιο επικίνδυνος από το αλκοόλ και τα ναρκωτικά, τη διαφθορά και την ανεντιμότητα.

Το περίφημο «Λαϊκό Κράτος» του παρανοϊκού Γερμανού δικτάτορα δεν ήταν τίποτε άλλο από ένα κράτος-συμμορία: γι΄ αυτό βύθισε χωρίς κανέναν ενδοιασμό ολόκληρους λαούς στο πένθος – μεταξύ αυτών και τον ελληνικό – και το γερμανικό λαό στην ντροπή και τον εθνικό εξευτελισμό. Ο βίος και η πολιτεία του Αδόλφου Χίτλερ αποδεικνύουν ότι τα καθάρματα δεν έχουν πατρίδα. Ο εθνικισμός είναι ο ιδιότυπος διεθνισμός του μίσους.

«Και με το μίσος περνάει ο καιρός» (Μάνος Ελευθερίου, Η γυναίκα που πέθανε δύο φορές) – με το μίσος περνάει ο καιρός των καθαρμάτων.

Η κατάσταση των πραγμάτων ΙΙ: Ο ελληνικός λαός εγκλωβίστηκε στην «παγίδα του χρέους». Και ντροπιάζεται καθημερινώς. Κάθε παγίδευση δημιουργεί συναισθήματα ντροπής και ενοχής. Ο παγιδευμένος αισθάνεται ανήμπορος, ταπεινωμένος.

Ο παγιδευμένος «Άνθρωπος στο πηγάδι» (Μάνος Ελευθερίου, Αθήνα 2008) είναι αξιολύπητος – το εμβιώνει και ο ίδιος με οδυνηρό τρόπο: «Αισθάνεται ντροπή και εξευτελισμό για τη δύσκολη θέση του. Αν σωθεί, δεν πρέπει να μάθει κανείς την ταπείνωση». [σ. 165]

Ο εξευτελισμός είναι προφανής: ο  παγιδευμένος χάνει ακόμη και τον έλεγχο του σώματός του – ακράτεια ούρων κλπ. Η παγίδευση μέσα στο πηγάδι/παγίδα – σε κάθε παγίδα – είναι μια εξευτελιστική, ταπεινωτική στιγμή. Ο αυτοσεβασμός του αδύναμου να αντιδράσει ατόμου κινδυνεύει να καταρρεύσει από στιγμή σε στιγμή.

Η αντίδραση: Το θυμικό του παγιδευμένου ευρίσκεται σε διαρκή έξαρση. Αλλά κάθε θυμική αντίδραση επιδεινώνει τις συνθήκες παγίδευσης, μειώνει τις πιθανότητες διαφυγής και σωτηρίας – επισπεύδει την πιθανή κατάρρευση, το τέλος.

Ο θάνατος στην παγίδα – ο θάνατος του εγκλωβισμένου – είναι ατιμωτικός, εξευτελιστικός. Ο κοινωνικός θάνατος, τον οποίο προκαλεί η «παγίδα του χρέους» είναι και αυτός ατιμωτικός. Εξ ου ο θυμός και η οργή εναντίον της αποτυχημένης πολιτικής τάξης. Είναι η φυσική σχεδόν αντίδραση απέναντι στο ενδεχόμενο ενός κοινωνικού θανάτου, ο οποίος εξευτελίζει, ταπεινώνει. Από εδώ προέρχεται, κατά μεγάλο μέρος, και η αύξηση των αυτοκτονιών.

Η εκδίκηση: Ο ταπεινωμένος επιζητεί την εκδίκηση. Επιθυμεί να τιμωρήσει εκείνον, ο οποίος θεωρεί ότι ευθύνεται για την παγίδευσή του. Όσο πιο σκληρή αισθάνεται την ταπείνωση, τόσο πιο θυμωμένα αντιδρά απέναντι στους πραγματικούς ή φανταστικούς υπαίτιους της παγίδευσης = ταπείνωσής του. Αλλά η επιθυμία εκδίκησης εγκλωβίζει το θύμα ακόμη περισσότερο στην παγίδα.

Η μεταπολίτευση: Ένα τμήμα της παγιδευμένης και ανήμπορης Ελλάδας είχε πρόχειρη την εξήγηση για τον εγκλωβισμό της: ευθύνεται η «μεταπολίτευση». Το φάντασμα της τελευταίας στοιχειώνει το φαντασιακό πολλών εγκλωβισμένων. Η «μεταπολίτευση», της οποίας το τέλος ανακοινώθηκε πλειστάκις , μετατράπηκε σε κύριο υπεύθυνο της «παγίδευσης» της χώρας: στιγματίστηκε με την υπαιτιότητα της σημερινής οικονομικής τραγωδίας. Δικαίως; Αδίκως;

Η «μεταπολίτευση» δεν υφίσταται΄ τουλάχιστον, όπως την φαντάζονται, όσοι την… κατακεραυνώνουν. Πρόκειται απλώς για το «όνομα» - αδόκιμο μάλιστα- για μια μακρά σχετικώς ιστορική περίοδο. Η επένδυση του συγκεκριμένου συμβατικού ονόματος – το οποίο ως πιθανή «έννοια» δεν έχει καμία επιστημονική αναλυτική αξία- με αρνητικές συνδηλώσεις στοχεύει στην ενοχοποίηση μιας δημιουργικής και ελπιδοφόρου περιόδου της σύγχρονης μας ιστορίας με απώτερο σκοπό την απομάκρυνση των νεότερων γενιών από τα ιδανικά και τις αξίες με τις οποίες μπολιάστηκε κάποια στιγμή η ελληνική κοινωνία.

Η «μεταπολίτευση» συνδέεται με το ευρύτερο πλαίσιο πολιτικού και κοινωνικού εκσυγχρονισμού, επιστημονικής και πνευματικής εξύψωσης, οραμάτων και φιλοδοξιών κοινωνικής χειραφέτησης για μια δημιουργική παρουσία της Ελλάδας στο γίγνεσθαι του σύγχρονου κόσμου. Τα υπόλοιπα είναι και παραμένουν επιφαινόμενα.

Το έλλειμμα: Η απόδοση ευθυνών για τη σημερινή αδιέξοδη κατάσταση στη «μεταπολίτευση» είναι η μισή πραγματικότητα. Η άλλη μισή πλευρά της μας υπενθυμίζει ότι στο σημερινό αδιέξοδο καταλήξαμε, όχι λόγω της «μεταπολίτευσης», αλλά λόγω της απουσίας «αρκετής αντιπολίτευσης». Η «μεταπολίτευση» απέτυχε σε μεγάλο  βαθμό, όχι διότι «επιβλήθηκε», αλλά διότι «αποβλήθηκε» τάχιστα από την ελληνική δημόσια συζήτηση και συνεπώς και από την πολιτική. Από το φιλόδοξο συνολικό πρόταγμά της απέμεινε μια πανσπερμία ιδεών, αντιλήψεων και απόψεων, οι οποίες απέχουν πολύ από εκείνα που ακολούθησαν.

Η επαναφορά, πολλών από αυτές, στη σημερινή δημόσια συζήτηση θα άνοιγε εκ νέου τους δρόμους για την πιθανή ανασυγκρότηση της χώρας.

Όμηρος Ταχμαζίδης